Crnogorsko pleme Trebješani, tragom starih Trebješana

[Ćipur]

Nikola Vujačić: CRNOGORSKO PLEME TREBJEŠANI, TRAGOM STARIH TREBJEŠANA


Vojvoda Grdan Nikšić

~Idući tragom davno raseljenog trebješkog plemena upoznajemo značajne ličnosti titulisane knezovima, vojvodama, grofovima, serdarima i istaknute duhovnike

Bilo je to u vrijeme kada je Turska doživjela prve poraze na zapadu i kada se usljed toga položaj porobljenih naroda pod otomanskom vlašću naglo pogoršao. Nastala je opšta pljačka i neviđeni teror nad porobljenim narodima od strane okupatorske vlasti o osamostaljenih turskih zulumćara. U takvim uslovima započeo je otpor okupatoru koji je doveo do ustanka u Banatu, Crnoj Gori a kulminirao je u Hercegovini. Na čelu ustanka stajao je nikšićki vojvoda Grdan i srpski patrijarh Jovan.
Prema onome što je o ovom događaju pisao savremenik Lazar Soronco vidi se da su protiv Turaka ustali Hercegovci, Brđani, Piperi, Kuči Klimenti, Bjelopavlići i dr. Ustanici su u početku imali veliki uspjeh - nanijeli su neprijatelju velike gubitke, ali su bili poraženi na Gatačkom polju. No, i pored toga ustanak se rasplamsavao obuhvatajući i druga plemena. Uvidjevši da sami ne mogu stići do velikog cilja, vojvoda Gradan i patrijarh Jovan od početka su razvili živu diplomatsku aktivnost da bi obezbijedili pomoć od hrišćanskih zemalja sa zapada. Za 15 godina koliko su stajali na čelu pokreta vođe ustanka obraćali su se za pomoć rimskom papi Klementu VIII, austrijskom caru Rudolfu II, španskom kralju, tadašnjim italijanskim državama Napulju, Torinu, Mantovi, Firenci, ali uzalud. Zapadne zemlje su očekivale da se balkanski narodi sami oslobode, pa da onda priteknu u “pomoć” i bez napora dođu do novih izvora bogaćenja.
Istovremeno, vođe ustanka su nastojale da okupe što više hercegovačkih, brdskih, crnogorskih plemena i srpskog naroda sa prostora Raške, Kosova i Metohije i organizuju ih u borbi protiv zajedničkog neprijatelja. Iz jednog dokumenta vidi se da su na zboru glavara održanom tim povodom u Manastiru Morači 13. decembra 1608. godine pored vojvode Grdana i patrijarha Jovana prisustvovali još: vojvoda Radosav, vojvoda Jovan, knez Vukić, knez Nikola, protopop Cvijan, vojvoda Pavao, Sekul Cerović, spahija Vukadin, vojvoda Raič, vojvoda Rajak, knez Rajić, knez Raden, spahija Vujo, knez Sekul, Ivan, knez Risanski, Ivan Petrović, Banjanin spahija Tomaš, Vuk, vojvoda od Hoče, knez Marko, knez Petar, spahija Radosav, vojvoda Rajak Rajić, spahija Tadija, knez Mato Žarković, knez Matijaš, vojvoda Lale, spahija Stepan, knez Radul, spahija Vojin, knez Lale i Vujo Rišnjanin.
Ne znamo tačno kad je nestao vojvoda Grdan. Posljednji put pominje se 1612. godine. Već sljedeće godine kao nikšićki vojvoda pominje se njegov sin vojvoda Jovan, a nešto kasnije i njegov sinovac vojvoda Petar Gavrilović. Realno gledano, ustanak vojvode Grdana nije mogao ostvariti postavljeni cilj s obzirom na snagu okupatora i izostanak pomoći hrišćanskih zemalja. Međutim, i pored toga on je od velikog značaja za dalji tok oslobodilačke borbe našeg naroda. Bila je to u stvari prva iskra slobode iskresana protiv moćnog neprijatelja poslije kosovske pogibije i pada srpskog carstva u ropstvo. Njime su vojvoda Grdan i njegovi ustanici pokazali evropskim zemljama da slobodarski duh naroda nije ugašen uprkos vjekovnom ropstvu i tiraniji okupatora. O ustanku vojvode Grdana i njegovim diplomatskim aktivnostima naš poznati istoričar Jovan N. Tomić kaže:
“Pred kraj XVI vijeka najznamenitija ličnost u srpstvu bez sumnje je vojvoda Grdan Nikšić. On je bio u vezi sa mnogim evropskim vladaocima i papom. Podigao ustanak protiv Turaka 1596. godine a iduće godine potukao se sa Turcima na Gacko. Bio je glava jedne prostrane oblasti u Hercegovini i Budima”.

(Jovan N. Tomić, Građa za istoriju pokreta na Balkanu protivu Turaka krajem XVI i početkom XVII vijeka, knj. 1. st. 368.).

http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Ljudi%20i%20dogadjaji&clanak=46700 &datum=2006-02-07

Vojvoda Petar Gavrilović

Ovaj znameniti nikšićki vojvoda pominje se u mnogim dokumentima i istorijskoj literaturi. Zahvaljujući tome znamo da je on sin nikšićkog vojvode Gavrila (po kome je dobio prezime) a sinovac i nasljednik poznatijeg vojvode Grdana Nikšića. Jedan od tih dokumenata zavređuje posebnu pažnju. To je berat - povelja turskog cara Murata IV, kojim je vojvoda Petar imenovan za ćehaju i kneza u Trebjesi i još nekim nikšićkim selima, što je bila važna dužnost u hijerarhiji ondašnje turske vlasti. Evo sadržine tog dokumenta:

“Carski berat izdan u Carigradu. Mjeseca ramazana 1047. po hedžri od strane Murata IV, sina Ahmeta I, na ime hrišćanina Petra sina Gavrilova, kojim se isti imenuje ćehajom i knezom u selima Trebjesa, Ljubije, Gudeljima, Vršta, Donje Podgorje, Lučice, Glibavcu; koja sela pripadaju Nikšićkoj nahiji u hercegovačkom sandžaku. Povod ovom naimenovanju je taj da je kadija Novog Hazrulah javio caru da su ista sela od starina imala svoga ćehaju i kneza, te je po običaju da se opet imenuje jedan, usljed čega predlažemo gore pomenutog Petra, Gavrilova sina, koji je u svakom pogledu dostojan i sposoban za vršenje njemu pomenute dužnosti. Zato se izdaje ovaj berat predloženom Petru i nalažemu se da preduzme dužnost ćehaje i kneza u gore pomenutim selima i kada je bude vršio nije nikom od strane dozvoljeno da mu se upliće i miješa u njegove poslove. To uzmite na znanje i povjerujte mom uzvišenom beratu”!
(Zapisi, knjiga IV, Cetinje 1929. god.).

Iako visoki carski činovnik vojvoda Petar je predvodio Nikšiće u velikom Kandijskom ratu (1645-69) koji je vođen između Mletačke Republike - Venecije i Turske oko Krita na Levantu. U ovom predugom ratu Nikšići su stali na stranu Mlečana, želeći da se oslobode Turaka. Mlečani uz pomoć Crnogoraca i Primoraca oslobađaju Risan od Turaka. Na drugoj strani vojvoda Petar sa Nikšićima uspijeva osloboditi Grahovo i uzdrmati tursku vlast u Hercegovini, zbog čega je dobio pohvalu i priznanje od Republike. Međutim, time su oni navukli bijes turskog okupatora. Željni osvete, Turci 1662. godine krenu sa velikoj vojskom na Nikšiće i istočnu Hercegovinu. Nalazeći se u velikom opasnosti vojvoda Petar je bio prinuđen da zatraži pomoć od Mlečana. Ali uzalud, nepouzdani saveznik ih je ponovo ostavio na milost i nemilost neprijatelju. Iako se našao u vrlo teškim uslovima, vojvoda Petar je sa svojih 1.500 ratnika pružio jak otpor mnogo nadomoćnijem neprijatelju, a onda se povukao u planine. Turci prodru u Nikšić, pohvataju 67 glavara Nikšića, Drobnjaka, Pivljana, Banjana i Moračana i pogube ih na najsvirepiji način, vršeći i mnoga druga zvjerstva. Sljedeće godine turska vojska sa istim zulunčarima ponovo je napala Nikšiće, nastavljajući sa zlodjelima i pljačkom. Povukli su se vodeći 100 najuglednijih ljudi. Ovo je dovelo do raseljavanja ovih krajeva. Naime, tih godina mnoge porodice sa ovih prostora odselile su se u Srem, koji se takođe nalazio pod turskom vlašću.
Kandijski rat je završen 1669. godine zaključenjem mira među zaraćenim stranama. Međutim, ovim mirom ništa nije rečeno o Nikšićima i ako su podnijeli velike žrtve i izvojevali značajne pobjede. Ovo je dovelo do još jednog razočarenja Nikšića i ostalih plemena učesnika dugogodišnjeg Kandijskog rata.
O značaju i ulozi vojvode Petra u organizaciji oslobodilačke borbe i obnovi srpske duhovnosti A. Luburić kaže: “On je ponovo podigao razrušeni manastir sv. Luke u Župi i od toga stvorio politički kulturni centar za jugoistočni dio Hercegovine. U Kandijskom ratu (1645-69) sa svojim Nikšićima vojvoda Petar je imao vodeću ulogu među tada pobunjenim Hercegovcima, oteo Risan od Turaka i predao ga na čuvanje Mlečićima”. (A. Luburić, Pleme Nikšići, zetski glasnik, Cetinje 1929. godine).
Ovaj veliki patriota i borac za slobodu svoga naroda umro je iste godine kad je okončan Kandijski rat - 1669. godine, što se vidi na njegovoj nadgrobnoj ploči koja se čuva u zavičajnom muzeju u Nikšiću.

http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Pisma&clanak=49945&datum=2006-03-06