Otkrivena dukljanska crkva usred Šaskog krša !

[G R A D]

Ovaj vrlo zanimljivi tekst sam našao u arhivi "Pobjede", otkrivena je crkva, nema sumnje da je iz perioda Dukljanske države.
Tekst je u "Pobjedi" od 24. 08. 2003.
____________________




PREGAOCI: ŽIVOTNA PRIČA ALIMA ĐEKOVIĆA

Otkrivena crkva usred Šaskog krša


ULAZ U CRKVU-PEĆINU ISPOSNICU

NAJČUDNIJE radosne, ili one druge priče, ispiše sam život. Život za priču, ili dugo putovanje Alima Đekovića, iz rodnog sela Selite, nedaleko od Sukobina u opštini ulcinjskoj, na samoj granici prema susjednoj Albaniji. Za malijeh noga krenuo je, kao mnogi iz ovog kraja, za svojom zvijezdom, za sigurnom korom hljeba, koju u bezvodnim kršima nije lako bilo zaraditi. Dugo je u tvrdim vojničkim čizmama imao kakvo takvo utočište i sigurnost za porodicu. Kada je sve đavo uzeo pod svoje, kada smo zaboravili decenije zajedničkog života i izgubili prijatelje i domovinu ja sam, priča Alim, nastavio da radim, pošteno koliko se može, da nikome ne smetam, a da familiji budem od koristi. Prolazili smo uz muku zajedničku nekako, vezali, i ovdje vele, kraj s krajem sastavljali...
- Prije godinu dana dođem do nekakvijeh para, pa rekoh-može čovjek sreću, ako je čista srca traži, i na kućnom pragu naći. I sagradim na obali ovog našeg lijepog jezera, pored napuštenog vojnog motela, mali restoran. Nije bilo čiste izvorske vode, ma smo se nekako snalazili. Vele da su zbog toga i ovaj motel napustili. Počnu, bogme, da dolaze prvo prijatelji, pa rijetki turisti, koje sam malim čamcem vozio po jezeru, koje je i sada bogato ribom, posebno čuveno Begovo oko, đe su ne tako davno vazda mreže pune bile.
Dođe jednog dana jedan moj prijatelj da me „provoza onijem zmajem električnijem. Nijesam se mogao nagledati ljepote, do sada skrivene, pa valjda zbog toga i sačuvane. I tako, s neba, u kršima na obali jezera ugledah malu zgradu kamenu-nešto kao ulaz, da Bog oprosti, u onaj svijet. Svu noć nijesam mogao oka sklopiti, pa sjutradan odoh kroz bespuće da tražim, rekoh, nečije možda staro kućište. Kad sam stigao, čudu se nijesam mogao načudit. Bila su to kamena vrata crkve, kasnije sam saznao da se zove Šen Mari (Sveta Marija). Sa strahom, ali i poštovanjem, stigao sam u dvije podzemne odaje, ugledao u stijeni krst, poklonio se, jer nas je mnogo a Bog je jedan.
Dugo sam se svetinji, vjerovatno isposničkoj crkvi-pećini divio i sjutradan sa nekoliko radnika ponovo došao. Radili smo skoro nedjelju dana, čistili i uređivali, zbog duša koje su se ovdje molile, klečale i samovale. Tako sam, rekoh, duši svojoj dao mira i dug pred Bogom odužio.
Kada se poslovima u restoranu vratio, počeh da uređujem okolinu, da ljudima kad dolaze bude ljepše, mada smo, rekoh vam prije, svi bili pored vode žedni. I kada stavih mali „klas dinamita” da razbijem stijenu, šiknu, da ne vjerujete ljudi moji, velika voda. Evo, pogledajte, to je izvor koji teče i ljeti i zimi, i koji kao melem liječi. Vidite, ja sam Božiju kuću uredio i Bog mene nije zaboravio. Neću ni ja svetinju. Uskoro ću da probijem put do crkve kako bi i moji gosti i ostali mogli da vide ljepote pećine isposnice, gdje sada stari drveni krst samuje. Ali to je samo početak otkrivanja velike tajne koju ova svetinja krije. Jer, vjerujte, nije narod dzabe rekao-nemoj sve ispričati i potrošiti danas, ostavite nešto i za sjutra.
Tako teku zemaljski dani Alima Đekovića, teče život za priču koja traje od pamtivijeka do naših dana, na obali bisernog jezera Šaskog, na pragu Svača, mrtvog grada episkopskog koji iznjedri poruku... PREGAOCU BOG DAJE MAHOVE.

RIJEČ PRIJATELjA: Ovo je sveta istina

Poseban biser u turističkoj ponudi Ulcinja je Šasko jezero, kanalom Sveti Đorđe koji treba produbiti sa Bojanom povezano. Tu je i stari, podugo mrtvi episkopski grad Svač, koji je imao crkava koliko dana u godini. Dolazili su gosti i do sada. Ali, otkako se ovdje osjetila Božija ruka, sve nas je više, priča poznati turistički radnik Radosav Nišavić, direktor ulcinjskog Turističko-informativnog centra. Zato moramo biti mnogo organizovaniji, jer pored pomenutog starog grada iz „zmaja” na široj obali jezera vidi se osam crkava. To su dragulji koje treba zaštititi i prvo nama bližnjima, pa svijetu što dolazi, približiti. Naši gosti imaju zaista najljepše plaže - od Male do Velike, ali posebno su radosni kada odemo dublje, da tako kažemo, među opasne krše-nastavljaju glasoviti turistički poslenici Biljaj Puntić i Ibro Velić, koji duže od tri decenije čuvaju ugled turističke metropole. Zato se zajednički radujemo uspjehu našeg prijatelja Alima, koji je poštujući tradiciju sloge i gostroprimstva na najboljem putu da jezero i okolinu zajedno sa nama pretvori u svetilište. A jezero - tajna koju valja otkrivati. Smješteno između Briske gore Anamalskog polja, sačuvano, na našu sreću, od ljudi posebno, nudi bistrooke virove sa „zlatnim ribicama”, rijetke ptice i odmor na malim skrivenim plažama, koje dobro poznaje jezerski kapetan Ramazan Paljević, koji u malom čamcu jezerom krstari i pokazuje crkvu isposnicu, uz poruku: Sve što ste, dragi naši prijatelji, ovdje danas vidjeli i čuli SVETA JE ISTINA.

Dragan Mitov

[Bonja the Zmaj]

Jel znas nesto o crkvi/benediktanskom manastiru Sv Srdja i Vakha, koji bi trebao biti u sirem regionu doline Bojane, a izgleda da su tu sahranjivani vladari dukljanske drzave?

[Beranac]

Nije nikada pronadjena ta crkva. Neki smatraju da lezi na sjevernoj obali Skadarskog jezera, neki vele da je oko Bojane.. ali istina je da se o tome nista ne zna. Inace bi pronalazenje te crkve bila najveca arheloska novost od pronalaska pecata Arhonta Petra.

[Bonja the Zmaj]

Pa je li bilo ikakvih istrazivanja?
Uzmi, recimo, Crvenu stijenu u Banjanima, koliko je ona neistrazena...

[Beranac]

Crvena stijena arheolosko nalaziste skroz druge dimenzije. Ono nas vraca nazad vise hiljada godina, gdje su prastanovnici na ovom podrucju obitavali. Imam neke slike i tekstove, koji ce uskoro biti postavljeni na Montenegrini. No sajt je u ovih posljednjih dana bio prepadan hackerima, te se jedva mozemo odbranit.

[Bonja the Zmaj]

obavijesti me na PM kad to postavite. Inace studiram istoriju i to me bas zanima...

[Regi]

Svač, najatraktivniji mrtvi grad na Jadranu, danas živi samo u legendama


Po jedna crkva za svaki dan u godini


Iako je prema predanju imao 365 crkava - za svaki dan u godini po jednu, u ruševinama zetskog srednjovjekovnog grada Svača danas se naziru temelji samo njih osam. Najatraktivniji mrtvi grad na cijeloj jadranskoj obali, nastao u vrijeme vizantijskog cara Justinijana početkom 6. vijeka, prestao je da živi sa pojavom Turaka na ovim prostorima, krajem 16. vijeka.
Malo utvrđenje udaljeno 25 kilometara sjeveroistočno od Ulcinja tokom svog 11- vjekovnog postojanja bilo je interesantno i izazovno mnogim osvajačima, putopiscima, arheolozima i zbog bogomolja, naročito sveštenicima. Đenovljanin Frančesko Đustinijani 1533. godine zabilježio je da se u starom episkopskom gradu nalaze ruševine 360 crkava i kapela. Obilazeći ruševine, 80-tak godina kasnije, barski nadbiskup Marin Bici zapisao je da je u Svaču postojalo onoliko crkava koliko u godini dana.
Ime Svača kao episkopskog grada prvi put se pominje u buli pape Aleksandra II 1067. godine. Oko 1183. godine Svač je osvojio srpski župan Stefan Nemanja i sa ostalim zetskim gradovima ga pripojio Raškoj, 1242. horde Mongola su ga sravnile sa zemljom, nešto kasnije ga je obnovila kraljica Jelena, dok je 1571. dolaskom Turaka potpuno opustošen. Međutim, kustos ulcinjskog muzeja Mileva Nikolaidis kaže da je Svač počeo da se urušava početkom 15. vijeka o čemu i svjedoči pismo njegovog biskupa Mlecima 1406. godine u kome traži pomoć za obnovu gradskih zidina.
- Svač je najviše stradao prilikom upada Mongola 1242, koji su prethodno bezuspješno danima u opsadi držali ulcinjski Stari grad. Ruševine nastale u mongolskoj najezdi, mještani i danas nazivaju kišat, što na albanskom jeziku znači crkve. Krajem tog vijeka, grad je obnovila kraljica Jelena, žena kralja Uroša I, koja je tada kao udovica živjela u Ulcinju - kaže Nikolaidis i legendu o velikom broju crkava u relativno malom gradu objašnjava izuzetno bogatim životom stanovnika, koji su prema njenim riječima, pored svojih domova gradili male crkve kako bi izbjegli gužve u velikim i centralnim bogomoljama.
Nikolaidis je učestvovala u do sada najobimnijim istraživanjima starog episkopskog grada, obavljenim u oktobru i novembru 1985. godine.
- Najdetaljnija istraživanja obavljena su na utvrđenom dijelu grada zbog pretpostavke da je tu stanovništvo vodilo najintenzivniji život. Sve vidljive crkve su sondirane, dok je broj istraženih stambenih objekata neznatan. Utvrđeno je da najstariji nalazi sa Svača pripadaju praistorijskom dobu- navodi Nikolaidis i ističe da su iskopavanja potvrdila da se u Svaču, kao središtu istoimene episkopije koja je bila pod jurisdikcijom barske arhiepiskopije, nalazila katedralna crkva Sv. Jovana, a u predgrađu velika crkva čiji je patron bila Sv. Marija. Te dvije crkve, prema njenim riječima, bile su predmet detaljnog istraživanja, jer su najviše među onima čiji se temelji danas razaznaju u svačkim ruševinama.
- Katedrala, koja je prema oštećenom natpisu na zapadnoj fasadi zidana 1300. godine, nesumnjivo je bila jedan od najvažnijih objekata srednjovjekovnog grada. Bila je locirana u centralnom dijelu utvrđenja i na trgu ispred nje odvijao se znatan dio javnog života. Građena je u romaničkom stilu, ali se prema nekim pretpostavkama, na njenom mjestu ranije nalazila neka druga crkva koju su srušili Mongoli.
Crkva Sv. Marije nalazila se na zaravni u podgrađu i za razliku od katedrale nije poznata godina njene izgradnje, ali se zbog istaknutih elemenata gotskog stila pretpostavlja da je mlađa. Prema svemu sudeći, Sv. Marija je bila franjevačka crkva na što ukazuje i njen položaj u podgrađu na prilazu gradu - kaže Nikoloaidis, konstatujući da su sve svačke crkve bile ukrašene dekoracijom i freskama.
Iznad Šaskog jezera uočljivi su i ostaci drevnih zidina i dvije kapije koje su služile za ulazak iz podgrađa, prema današnjem selu Šas i silazak do jezera.
- Ulice u gradu nijesu posebno istražene, ali su dijelom očišćene i zasad se može govoriti o urbanizmu samo iz posljednje faze života grada, sa kraja srednjeg vijeka. Sahrane su, prema svemu sudeći, obavljane u crkvama ili pored njih, a prilozi u grobnicama pripadaju Romejima i u manjem broju Slovenima. Nađeno je i 30 - ak novčića od kojih je jedan zlatni, tri srebrna dok su ostali bronzani i bakarni. Tri najstarija su iz vizantijskog doba, dva iz vremena Nemanjića dok ostali pripadaju Mlecima. Utvrđeno je da su po tri novčića kovana u Baru i Kotoru, a po dva u Skadru i vjerovatno u Ulcinju. Posebno su zanimljivi novčići iz Svača, kovani u 15. vijeku, na kojima je predstavljena ta tvrđava sa renesansnim oblicima, na tri sprata sa kolonadama i donžon kulom. Veoma su bogati i nalazi grnčarije, nakita, oružja i oruđa i u nešto manjem obimu stakla - navodi Nikolaidis, naglasivši da se sve što je pronađeno u iskopavanjima 1985. godine nalazi u muzeju.
- Iako još nije prezentovan ni publikovan, kompletan materijal je muzeološki obrađen. Ideja od koje nećemo odustati je da sav nađeni materijal na Svaču konzerviramo i njegovim izlaganjem u dvije najviše crkve, stvorimo svojevrstan muzejski kompleks- kaže Nikolaidis.
Svač - grad crkava, uz Stari grad, danas pripada kulturno- istorijskim spomenicima I kategorije.



Samir ADROVIĆ

[Ćipur]

ARHEOLOG IZ BARA MLADEN ZAGARČANIN SE PITA


Svač, crnogorsko kulturno nasljeđe


Na velikoj granitnoj ploči koja se nalazi ispred drevnog grada Svača, na albanskom jeziku napisano je doslovno: "U čast naših predaka Ilira koji sagradiše ovaj drevni grad Svač kao svjedočanstvo naše albanske kulture", kaže arheolog iz Bara Mladen Zagarčanin. On naglašava da se radi o nečuvenom presedanu, jer se samoinicijativno, bez znanja države proglašavaju spomenici kulture prve kategorije za nečiju svojinu, i što je najgore za nečije nasljeđe, i to lažno.
- Ono što je najtužnije, prošlo je puno vremena a nije učinjeno ništa na uklanjanju ove sramne istorijske podmetačine koja nema nikakvu naučnu osnovu. Natpis služi za provokaciju i podstrekavanje animoziteta između dva komšijska naroda, koji da nije „velikoalbanske politike" može da živi još mnoga stoljeća u miru i slozi. Ovako, nekome je izgleda veoma stalo da zapaljivim neistinama prodire u bit crnogorske kulturne baštine, odnosno da tuđe proglasi svojim. Pa sve i da je tako kako piše na velikoj granitnoj ploči, u moderno koncipiranim državama, pripadnik manjinskog naroda bi imao pravo da postavi spomenik, ali prethodno mora dobiti sva odobrenja republičkih institucija kulture koje se bave zaštitom spomeničkog fonda, i da se natpis postavi dvojezično. Kažem „sve i da je tako", ali nije. Kada bi krenuli logikom reciprociteta, koja je suluda isto onoliko koliko i ideja naručilaca natpisa, onda bi vjerovatno pola albanskih gradova bilo crnogorsko (?) srpsko (?) ili bolje rečeno slovensko. Krenuli bi od najznačanijeg, od prestonice Prevalisa
(rimske provinicije koja otprilike odgovara granicama današnje Crne Gore) Skadra, koji je igrom velikih sila sada sa druge strane granice, a zaustavili se na jedan od najmanje 50 odsto naselja u Albaniji koji nose slovenske toponime. Da cijela situacije bude što smješnija, osim natpisa na mermernoj ploči je uklaseno i stilizovano utvrđenje, preslikano sa svačkog novca kovanog u vrijeme Nemanjića. Takav novac su imali i Kotor i Ulcinj, i na reversu se uvijek nalazila građevina nalik utvrđenju dok je avers uvijek imao patrona, zaštitnika grada, u slučaju Svača u liku Sv. Jovana Krstitelja - kaže Zagarčanin.
On naglašava da o Svaču može da se kaže dosta sa stepena sadašnje istraživačke djelatnosti. Arheološka istraživanja, vođena osamdesetih godina, iako nijesu završena do kraja, ostvarila su izvanredne rezultate koje se tiču davanja i etničke pripadnosti najdrevnijih Svačana.
- Svač se nalazi na oko 80 metara nadmorske visine, između jezera na jugu i plodne ravnice na severu kojom je prolazio put prema Skadru, važnom ekonomskom, vojnom i kulturnom centru oblasti. Zaštitnik grada bio je Sveti Jovan, kome je bila posvećena i velika katedralna crkva u unutrašnjosti bedema, i na osnovu istraživanja dokazano je da je na ovom mjestu postojala crkva u 8. ili 9. vijeku. Ako svemu ovome dodamo da se na brdu Vladimir nalazi utvrđenje iz rimskog i vizantijskog perioda, koje je najvjerovatnije poslužilo Svetom Jovanu Vladimiru da se skloni od cara Samuila prije zarobljeništva, i da je to zapravo Dukljaninov Oblik, onda cijela ova oblast sa Svačom, vezana za Vladimirovo kraljevstvo upućuje na značaj i važnost koju joj Crna Gora treba pripisati - kaže Zagarčanin.

Barska arhiepiskopija

- Svač je poznat u srednjem vijeku kao središte jedne od episkopija koje su potpadale pod barsku arhiepiskopiju. Spominje se među gradovima koje Nemanja osvaja ratujući sa Vizantijom za prevlast nad primorskim gradovima. Godine 1242. Mongoli su razorili ovaj grad i pobili svo stanovništvo, ali se Svač tokom 14. vijeka podigao doživljavajući najveći ekonomski i privredni razvitak. Iako se 1406. pominje kao selo, materijalna kultura pronađena tokom iskopavanja ne dozvoljava nam da zaključimo da je grad doživio potpuni sunovrat. Postoji jedan pomalo naivan podatak iz 1553. godine da u gradu postoji 360 crkvi, dok Marin Bici, arhiepiskop, navodi da je imao 365. i da svaka crkva odgovara pojedinom danu u godini. Međutim, porijeklo ovih legendi treba tražiti u velikom broju crkvi, i premda je bio prilično malo naselje koncipirano tako da čuva episkopa i mnogobrojnu svešteničku svitu, u njemu je posvjedočeno devet crkava, odnosno 10 sa jednom crkvom koja se nalazi malo dalje od grada - kaže Zagarčanin.



D. S.

[Ego_and_his_own]

Nije nikada pronadjena ta crkva. Neki smatraju da lezi na sjevernoj obali Skadarskog jezera, neki vele da je oko Bojane.. ali istina je da se o tome nista ne zna. Inace bi pronalazenje te crkve bila najveca arheloska novost od pronalaska pecata Arhonta Petra.

Kako nije kad sam je ja svojim ocima vidio. I bio tamo.

[The Severed Garden]

"U čast naših predaka Ilira koji sagradiše ovaj drevni grad Svač kao svjedočanstvo naše albanske kulture"

Pazi ti bolesnike.... ccccc

[The Severed Garden]

Tekst od 16.05.2006. god.:



http://www.dan.cg.yu/index.php?nivo=...6&clanak=58376



Svač protiv zakona postao samo albanski


~Ove ruševine niko ne posjećuje, pa su se Albanci dosjetili i napisali - “U čast naših predaka Ilira, koji sagradiše grad Svač za svjedočanstvo naše albanske kulture”


Vjerovanje da se istorija može prekrajati bez kazne i zadrške produžava se banalizovanjem svega što je darovano ljudima i prostoru. U takvoj namjeri vjerovatno da je ispred desetina preostalih starih crkava na Svaču “osvanula” čudovišna zahvalnica na albanskom jeziku: “U čast naših predaka Ilira koji sagradiše grad Svač za svjedočanstvo naše albanske kulture”.
Po legendi koju su napisali Đustinijani (1533), i Bici (1610), Svač je imao toliko crkava koliko godina ima dana, ali se danas u ruševinama mogu prepoznati temelji samo desetak.
Zato oni koji sebi daju za pravo da ovaj grad vezuju za jedan narod, jedan jezik ili jedan spomenik mogli bi, po mišljenju mnogih arheologa, da pristanu na dijalog sa istorijskim tekovinama.
Stručnjaci upozoravaju da je i protivzakonito stavljati natpis ispred spomenika kulture. Mnogo toga se može reći zahvalnicama, ali, kada je riječ o drevnim spomenicima, ogromnom nasleđu, oni zaslužuju adekvatno i naučno vrednovanje sopstvene kulture.
Država je dužna da na svojoj teritoriji na vrlo osjetljivim geografskim tačkama izvaga svoje nasleđe. Crna Gora u tom smislu može da bude ponosna na Žabljak Crnojevića, Haj nehaj, Medun, kompletno crnogorsko primorje. Zato je gotovo nerazumljivo da se na lokaciji drevnog Svača, koji je pod zaštitom zakona, nalazi samo natpis na albanskom jeziku u kojem je potpuno iskrivljena istorijska poruka.
- Prema istraživanjima, krajem `60-ih godina nedvosmisleno je dokazano da su zidovi utvrđenja započeti u vrijeme Justinijana, 525-565. godine. Nakon toga, posle konsolidacije slovenskog naroda, utrđenje je počelo sukcesivno da se nadograđuje. Tako su konstatovane faze u 11, 12. i 14. vijeku. Takođe, veoma je značajno da je grad poslije najezde Mongola 1242. godine, bio potpuno uništen, i da je u vrijeme kralja Uroša Prvog bio obnovljen kada su nastale crkve Sv. Bogorodice u Podgrađu i kada je obnovljena crkva Sv. Jovana koja se nalazila unutar zidova grada. Tokom 15. vijeka grad počinje da slabi ekonomski i duhovno, tako da se može reći da je do početka 16. vijeka skroz opustio. O tome da on pripada Ilirima nema ni govora, i to ne može da nađe nikavo naučno utemeljenje u arheologiji - kaže arheolog Mladen Zagarčanin.
Sve što je ostavljeno na starom Svaču hrišćanska je tekovina, nemjerljivo vrijedno nasleđe još iz DžIV vijeka.
Vjekovi su, nažalost, prolazili u velikim sukobima, istorijskim katastrofama, pa je Svač na obalama Šaskog jezera sve više i upečatljivije postajao arheološka tačka, veliko nalazište.
Crna Gora je, poslovično nemarna prema nasljeđu, “rijetko svraćala” u gotovo biblijski prostor koji je pečatirao njen lik i učvrstio vjeru.
Ovaj grad sasvim sigurno nijesu podigli Iliri, jer za to ne postoji nijedan arheološki dokaz pronađen do današnjeg dana. Postojanje ilirske gradine, kao grada, besmisleno je jer naučno ove tvrdnje nikada nijesu dokazane.

D.S.

Episkopski grad

Poslije bezuspješnog opsađivanja, Mongoli su se okanili Ulcinja, ali su zato do temelja razorili susjedni episkopski grad Svač, a njegove stanovnike pobili. Svač je obnovila krajem 13. vijeka kraljica Jelena. Ponovo je potpuno opustošen kada su ga zauzeli Turci 1571. godine.
Ulcinj je oslobođen od Turaka 11. januara 1878. godine, ali je prisajedinjen knjaževini Crnoj Gori tek 30. 11. 1880. Osim svoje bogate kulturne i istorijske baštine ovaj drevni grad je poznat i po mulitietničkoj i multinacionalnoj strukturi stanovništa koje se kroz istoriju ujedinjavalo i davalo otpor okupatoru, naročito u Drugom svjetskom ratu. Na to nas danas podsjećaju mnoge spomen ploče i biste širom grada.

Djedovina Stefana Nemanje

Daleki VI vijek i stara Vizantija odavno su prošlost, ali predmeti od metala i keramike više su od svjedočanstva. Istina, prvi stanovnici u velikim utvrđenjima spasavali su se od Avara i Slovena, ali je činjenica da su hrišćani u ovom, nekada episkopskom centru, ostavili sve što je vezano za religiju, graditeljsko umijeće i veliko ljudsko nasleđe. Srpski kralj Stefan Nemanja promovisao je ovaj kraj u “svoju djedovinu”.

[FORMICA]

Albanci su došli iz Albanije (pogledati Herodota i sve enciklopedije svijeta a i osnovna dokumenta istorije pa nadalje). Iliri smo mi. Ostalo je prdnjava

[FORMICA]

Čak ni srpski ološ* nema tu što da traži.
*OLOŠ potiče od grčke riječi OHLOS. Ohlosi su pomoćne jedinice u antičkim vojskama** koje su se bavile inžinjeriom, snabdijevanjem hranom, čuvanjem ratnog plijena, i čuvanjem milienika i miljenica. Te vojne jedinice koje su se bavile najprljavijim poslovima su ostale upamćene u narodu kao najgrđi, najlupežasiji, najpokvareniji, najpodliji, najlažaviji, najprevarantskiji, najzavidniji, najnezasitniji, najsvenagrđi ljudi potpunišljam ljudskog roda. Zato postoji u narodu riječ ološ kao otjelotvorenje svega gorerečenog. Naša braća Hrvati, Srbi (koji su ološ Avara) i Albanci ( koji su ološ Turaka) nemaju u ovom slučaju što da traže nako da se pokriju ušima i ćute (ili šute)
** pogledati svaki ANABAZIS svih antičkih vojski-ANABAZIS=BORBENI PUT JEDINICE

[Crnncogorac]

Mogu ljudi da svojetaju razne stvari, meni je bitno da ih ne diraju, to jest da se sacuva drevni izgled svih mogucih arheoloskih lokaliteta - nikakvo doradjivanje ili, ne daj boze, prepravljanje ili cak unistavanje.

Balkan, a norocito Crna Gora, prepun je fascinantnih istorijskih zaostavsina, nadjenih ili nenadjenih - u cemu lezi nevjerovatno saznanje pa cak i reklama - da svaki turista koji posjeti Crnu Goru, moze biti potencijalni nalazac svega i svacega - od prastarih orudja do gradova, za koje se mislilo da postoje samo u legendama.

Trebamo da se trudimo da sacuvamo sve ono sto pronadjemo i na taj nacin dodatno osnazimo identitet svih onih naroda koji su odje zivjeli pa nestali, onih koji su ovuda samo prolazili, onih koju su osvajali i na kraju onih koji odje zive i tvore identitet kako Crne Gore u cjelini, tako i svake oblasti ponaosob.

Manjeg kvantiteta a viseg kvaliteta istorijskih desavanja i ostataka istih, po mom misljenju, rijetko se nalaze bilo dje u svijetu.

Ja sam u najmanju ruku odusevljen, ali i pomalo tuzan sto pored ovakvog "rudnika istorijskog zlata" ne postoje voljni "rudari" da to sve fino prikupe i naprave ozbiljnu prezentaciju svega ovoga.

Dakle mozda bi trebalo zamijeniti nas turisticki slogan - Wild Beuty u novi - Undiscovered Beuty!!! A to vazi i za nase planine, jezera, brda, visoravni, morsku obalu, morske dubine... jer toliko ljepote na tako malom prostoru nema nidje... Samo da to ne rasprodamo!

[Ego_and_his_own]

To su vec sredili iz Beograda sve sto je nadjeno na tom lokalitetu je odnijeto u beograd, tako su mi rekli mjestani.

[Ćipur]

Mr Maksut Dž. HADŽIBRAHIMOVIĆ: ANTIČKI I SREDNJOVJEKOVNI GRAD SVAČ




Istraživanje drevnog grada Svača, središta nekadašnje istoimene episkopije, obavljeno je 1985. godine i otkrilo bogate romansko - slovenske kulturne slojeve koji svjedoče o njegovom desetovjekovnom trajanju i povijesnom značaju. Iz lista "Doclea", glasila Dukljanske akademije nauka i umjetnosti, prenosimo rad mr Maksuta Hadžibrahimovića u kome su potanko izneseni rezultati tih ispitivanja.



Svač je vjerovatno osnovan početkom šestog vijeka i može se povezati sa Justinijanovim graditeljstvom


Iskopavanjima sondažnog karaktera i episkopskom gradu Svaču istraženi su fortifikaconi elementi, sakralni objekti, a u manjoj mjeri i stambeni objekti. Na osnovu rezultata ovih istraživanja tokom oktobra-novembra 1985. godine, omogućeno je izdvajanje pojedinih etapa u razvoju grada.
Svač (Šas) se nalazi oko 25 km sjeveroistočno od Ulcinja i smješten je na uzvišici od oko 80 m nadmorske visine, između jezera na jugu i plodne ravnice na sjeveru kojom je prolazio put prema Skadru, važnom ekonomskom, vojnom i kulturnom centru oblasti. U tom geostrategijskom kontektu treba sagledati i funkciju utvrđenja na Svaču. To je jedno od niza manjih utvrđenja koja su činila spoljnji odbrambeni pojas oko važnog uporišta u Skadru.
Bedemi sa kulama opasavali su vrh stjenovite kose zahvatajući površinu od 1, 2 ha. Prateći prirodan pad terena, bedemi su obrazovali prostor nepravilnog pravougaonog oblika dužine 230 m po osi istok-zapad i širine oko 58 m po pravcu sjever-jug. Pristup je moguć samo sa sjeverne strane gdje se na blagoj padini razvilo podgrađe. Na rastojanju od 7 metara od sjevernog bedema nalazi se još jedan, doduše slabo očuvan, spoljnji bedem koji je trebalo da olakša odbranu ovog, najugroženijeg dijela utvrđenja. Zapadni i istočni bedem sa četvorougaonim kulama, sličnog oblika i položaja, djelimično su sačuvani. Sa južne strane je stjenovita litica na čijem su obodu uočljivi tragovi bedema i južne kule koja je kontrolisala put ka jezeru. Glavni ulaz u utvrđeni dio grada nalazio se na središnjem dijelu sjevernog bedema. Odatle je polazila osnovna komunikacija koja je uslovila raspored brojnih objekata u okviru bedema. Unutrašnje urbano ustrojstvo ukazuje da je postojala i komunikacija pravca istok-zapad. Djelimično sačuvani zidovi na brežuljku, sjeverozapadno od utvrđenja, mogli bi da predstavljaju ostatke bedema podgrađa.
Svač je vjerovatno osnovan početkom VI vijeka, i može se povezati sa Justinijanovom graditeljskom aktivnošću. Zatvoren sloj sa materijalom iz VI-VII vijeka konstatovan je u sjeveroistočnom uglu utvrđenja. Vjerovatno je u ovom periodu nastao sjeverni bedem na istoj liniji u kojoj je i do danas očuvan. Pravac pružanja istočnog i zapadnog bedema utvrđenja iz VI vijeka nije ustanovljen, možda su i oni uklopljeni u bedem kasnijih fortifikacija na ovom prostoru.
Nalazi grnčarije iz sondi na utvrđenju ukazuju da se romejsko stanovništvo održalo na Svaču do IX-X vijeka. To potvrđuje i materijal iz grobnice u blizini crkve Sv. Marije u podgrađu. Radi se o dvjema grobnicama zidanim od kamena sa malterom u kojima su pokojnici sukcesivno sahranjivani. U takvim okolnostima nemoguće je izdvojiti grobne cjeline, a materijal je prilično heterogen u pogledu hronologije. Otkrivena su dva krčaga sa trolisnim otvorom u obliku ptice i stilizovanog lava; nađene brojne perle različitog oblika od staklene paste, bronzane i gvozdene karičice, prstenje od bronze sa proširenom glavom sa urezanim ukrasom, bronzane naušnice sa kukicom za zatvaranje, kakve se često srijeću na području Dalmacije, kao i gvozdeni noževi i kresiva. Za ove sepulkralne građevine vezuju se i nalazi pravougaone pređice sa urezanim ukrasom na ivici, tri primjerka kopči tipa Korint i kopča tipa Bolonja. Najmlađem horizontu sahranjivanja u ovim grobnicama pripada prsten sa kupastom glavom koji je karakterističan za prostor istočnog i srednjeg Balkana u periodu X-XII vijek.
Sud ukrašen urezanim talasastim i vodoravnim linijama, koji se može datirati u VII-IX vijek, kao i ulomci posuda sličnog oblika, fakture i dekoracije na utvrđenju ukazuju na prisutvo Slovena na Svaču i njihov zajednički život sa Romanima (I. Pušić, Slovenska nekropolja u Kamenom, Boka 4, Herceg-Novi, 1972. 61-68.).
Sljedeći kulturni sloj XI-XII vijeka hronološki je opredijeljen na osnovu ulomaka vizantijskih amfora i uobičajenog slovenskog kuhinjskog posuđa. Utvrđenje je zadržalo iste unutrašnje dimenzije, ali je ojačano obnovom sjevernog bedema i izgradnjom dvije polukružne kule. Moguće je za ovu fazu vezati i izgradnju kapija koje su branile prilaze gradu sa sjevera i juga.
Ova faza obnove na Svaču je sinhrona vremenu uspona Dukljanske države. Relativno često pominjanje Svača u izvorima tog perioda ukazuje na njegov značaj (L. Thalloczy - C. Jireček - E. Šufflay, Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia L-II, Vindobonnae 1913-1918, 18-19; T. Smičiklas, Codex diplomaticus regni Croatae, Dalmatae et Slavoniae II, 1904, 335).
Periodu XII vijeka vjerovatno pripada većina crkvi iz podgrađa čije se ruševine i danas vide. Među njima najzanimljivija je crkva ispod sjevernog bedema čiji su zidovi očuvani u visini od 2,5 m. Nalazi fresaka u sloju ukazuju da je bila živopisana.


Grad Svač osnovan je još u ranovizantijsko doba, a trajao je gotovo bez prekida sve do pojave Turaka


Poznosrednjovjekovni Svač ima tri sloja - najstariji sloj prve polovine XIII vijeka prisutan je u cijelom predziđu sjevernog bedema u njegovoj istočnoj polovini. Nastao je po podizanju predziđa, a zatvoren je njegovim rušenjem. Do ove obnove je došlo u kratkom periodu poslije Nemanjinog zauzeća Svača, a prije mongolske najezde sredinom vijeka, kada je grad doživio najveća razaranja. Sjeverni bedem je na zapadnoj polovini, u dijelu gdje je uz njega prislonjena mlađa četvorougaona kula, takođe pretrpio obnovu. Materijal ovog doba - uglavnom keramički - teško je razdvojiti od onog iz poznijih srednjovjekovnih slojeva. U većem broju je zastupljena gleđosana, dosta raznovrsna keramika koja je izgleda uvožena iz raznih radionica u Primorju. U sljedećoj fazi najveće obnove, u periodu poslije mongoloskog upada, a najkasnije do početka XIV vijeka izvršena su nova ojačanja uslovljena i novom tehnikom ratovanja. Tada je podignuta četvorougaona kula na sjevernom bedemu, a u isto vrijeme su obnovljeni ili iznova podignuti istočni i zapadni bedem sa takvim, većim kulama. Sjeverozapadni ugao gdje je nekada bila kula sada je prezidan. Predziđe je obnovljeno i tom prilikom je u okviru njega podignuta manja crkva sa polukružnom apsidom koja je dala jasnu stratigrafsku sliku. Njeni temelji leže direktno na prvobitnom podu unutar predziđa, a između njega i poda crkve formiran je sloj sa ulomcima keramike koja ga datuju.
Nalazi površinskog sloja, nastalog poslije ove obnove pripadaju XIV i XV vijeku, kao i većina stambenih objekata vidljivih danas na terenu. Pored keramike primjećuje se prisustvo uvezenih lonaca, uglavnom mletačkog porijekla. Brojan je nakit, bronzano prstenje i obične bronzane karičice otvorenih krajeva, česti su noževi, vrhovi strelica sa tulcem i koplja, ključevi, djelovi šarki, mamuze i sl, kao i djelovi staklenih čaša.
Posebno treba izdvojiti nalaze iz sondi otvorenih u crkvi Sv. Jovana koji su nešto mlađi, a nalaženi su uz dislocirane kosti pokojnika iz grobnica unutar crkve. Djelovi zidova ispod temelja današnje crkve ukazuju na postojanje starijeg sakralnog objekta čiju namjenu i datovanje određuje komad preromaničke plastike. Kula četvorougaonog oblika u istočnom dijelu ukazuje na gotičku dogradnju crkve. Sv. Marije, čija se gradnja vezuje za ime kraljice Jelene Anžujske. Ovo je najveća i najljepša crkvena građevina grada očuvana u svojoj gotičkoj fazi, ali je svakako imala stariju - romaničku na koju ukazuju djelovi arhitektonske plastike i komadi živopisa nađeni u trpancu.
Istraživanja (1985) su najvećim dijelom bila usmjerena na gornji grad, a potom i na veliko sjeverno podgrađe. Razlog za tako usmjerena istraživanja je u pretpostavci da je utvrđeni dio grada imao najintenzivniji život, te da će se otkriti i najviše podataka.
Najstariji nalazi sa Svača pripadaju praistorijskom dobu. Ulomci praistorijske grnčarije nalaženi su uvijek u najnižem sloju u crvenkastoj zemlji koja leži među udubljenjima i otvorima u stijeni. Iako je zastupljena praistorijska grnčarija iz različitih epoha, ni na jednom mjestu nije razdvojena slojevima. Na istočnom kraju sektora II, nađeno je par ulomaka grnčarije ukrašene noktima, koja bi mogla pripadati ranom neolitu. Na isto vrijeme ukazuju komadi kvarca i sileksa. Na tom mjestu nađena je i eneolitska grnčarija, a kao da istom vremenu pripadaju nalazi iz rova u gornjem gradu, ili su nešto mlađi, iz bronzanog doba. Najbrojniji su nalazi gvozdenodobne grnčarije, nađeni u nekoliko rovova i u gornjem gradu i u velikom podgrađu. To ukazuje da je na položaju srednjovjekovnog grada nekada postojala gvozdenodobna gradina. To kao da potvrđuju neki suhozidi građeni od krupnog protesnog kamena. Takav kamen pojavljuje se u nekim zidovima poznosrednjovjekovnog Svača.
Neki ulomci helenističke grnčarije, nađeni na padinama istočno od Svača, ukazuju da bi helenistički sloj mogao postojati u sjevernom predgrađu. Isto važi i za rimsko doba, nekoliko ulomaka crvene i žute boje, od posuda tankih zidova, nađeno je u gornjem utvrđenom gradu i na velikom podgrađu na sjevernoj padini ispod grada, a mogli bi biti rimski.
Srednjovjekovni grad Svač osnovan je u ranovizantijsko doba, a trajao je gotovo bez prekida života sve do pojave Turaka, odnosno približno do osvajanja Skadra ili nešto kasnije.

[Ćipur]

Jedna od najvećih obnova Svača uslijedila je poslije najezde Mongola, najkasnije do početka IV stoljeća



Zatvoren sloj, VI - ranog VII vijeka, otkriven je na dva mjesta, u sjeveroistočnom uglu gornjeg grada. Jasno izdvojen sloj u oba slučaja je datovan grnčarijom, koja je bila jedno od osnovnih mjerila za vremensko i kulturno opredjeljenje slojeva. U sjevernoistočnom uglu naredni sloj pripada X - XI vijeku, a na površini su poznosrednjovjekovni slojevi. Na ranovizantijski sloj naliježe sloj VII vijeka, zatim nedovoljno jasno određen sloj VIII - XII vijeka, a gore su još dva poznosrednjovjekovna sloja.
Iz vremena od VII - VIII do XI - XII vijeka nije ustanovljen nijedan zatvoren sloj pouzdano završen razaranjem. Iznad kulturnog sloja VII - VIII vijeka, otkriveni su ostaci ukopa (poluukopana kuća?) iz IX - X vijeka. Iznad ukopa nalazio se sloj datovan djelovima jedne amfore u IX - X vijek, dok površinski nalazi pripadaju poznom srednjem vijeku. Zatvoren sloj otkriven je i na podu crkve sa travejima. Po malobrojnim nalazima, taj sloj mogao bi se datovati u XII vijek.
Poznosrednjovjekovnom Svaču odgovaraju tri sloja. Najstariji, iz prve polovine XIII vijeka, ustanovljen je u cijelom predziđu ispred istočnog dijela sjevernog bedema. Sloj je nastao poslije izgradnje predziđa, a zatvoren je njegovim rušenjem. Predziđe je obnovljeno, a nalazi iz površinskog sloja nastalog poslije toga, pripadaju XIV i XV vijeku, odnosno sloj je poremećen. Slojevi XIV vijeka pouzdano su izdvojeni u pomenutom prostoru, četvorouganoj kuli na sjevernom bedemu i u jednom rovu i predziđu ispred zapadnog dijela sjevernog bedema.

Građevine

Najobimnija istraživanja obavljena su na utvrđenju, zatim su sve vidljive crkve sondirane, dok je broj istraživanih stambenih zgrada neznatan. Najstariji otkriveni dio utvrđenja, nastao je u VI vijeku, najvjerovatnije negdje od vlade Anastasija do vlade Justinijana I. Tom vremenu pripada sjeveroistočni ugao utvrđenja, sa sjevernim bedemom, poprečni zapadni bedem, koji ukazuje da je tu vjerovatno postojala kula. Vjerovatno je cio sjeverni bedem nastao u isto vrijeme, ali pravac prostiranja istočnog i zapadnog bedema za sada nije ustanovljen. Sljedeća faza utvrđenja pripada XI - XII vijeku. Tada je sjeverni bedem obnovljen, a podignuto je i nekoliko novih kula. Na jugoistočnom uglu sačuvan je dio ulaza u kulu, iz istog vremena je puna polukružna kula na sjevernom bedemu, kao i djelovi kule na sjeverozapadnom uglu, a po svoj prilici i djelovi kapije na sredini sjevernog bedema. Iz istog vremena mogla bi biti i građevina koja je branila prilaz u grad sa juga.
Poslije Nemanjinog zauzimanja Svača, a prije mongolske najezde, utvrđenje je obnovljeno a ispred sjevernog bedema podignuto je predziđe, pouzdano datovano na istočnoj strani. Jedna od najvećih obnova uslijedila je poslije mongolske najezde, najkasnije do početka XIV stoljeća. Pored obnavljanja već postojećih zidina, tada je podignuta četvorougaona kula na zapadnom dijelu sjevernog bedema, sadašnji istočni bedem sa četvorougaonom kulom. U isto vrijeme obnovljen je ili iznova podignut zapadni bedem, a vjerovatno je i on imao na sredini četvorougaonu kulu. Na mjestu velike crkve u gornjem gradu, posvećenoj Sv. Jovanu, ranije se nalazila nešto manja crkva. Njeni temelji otkriveni su u četiri sonde u unutrašnjosti crkve. Izgleda da je to bila jednobrodna građevina, možda podijeljena travejima. Samo na osnovu jednog ulomka mermerne plastike, nađenog zapadno od ckve, ova starija građevina mogla bi se datovati u XI vijek. U zapadni zid crkve Sv. Jovana uzidani su komadi plastike koji su svakako stariji. Na sadašnjoj crkvi vide se dvije osnovne faze, pored niza opravki. Starija crkva je imala četvorougaonu apsidu, a potom je u nju ubačena polukružna apsida.
Crkva u sjevernom predziđu, podignuta je prilikom obnavljanja predziđa, znači između mongolske najezde i početka XIV vijeka. Naime, njeni temelji leže na prvobitnom podu unutar predziđa, a između toga poda i poda crkve, u visini njenih temelja, otkriven je sloj sa ulomcima grnčarije i kostiju.
U sjevernom podgrađu istraživano je sedam crkava, od kojih su tri na stijenama ispod gornjeg grada, dok su ostale u podnožju. Mala crkva sa poprečnim travejima, očuvana skoro do krova, nalazi se ispod četvorougaone kule na sjevernom bedemu. Po osnovi i načinu zidanja, ova crkva je nastala u XI - XII vijeku. U njenom istočnom dijelu otkrivena je veća količina palog živopisa, koji se mjestimično sačuvao i na zidu. Na njenom prvobitnom podu otkriven je sloj sa sitnim nalazima, nastao vjerovatno u prvoj polovini XII vijeka, u koji je kasnije vršeno ukopavanje grobova. Crkva je zasuta šutom sa nalazima XIV - XV vijeka. Druga crkva, mala i jednobrodna, nalazi se približno ispod crkve u predziđu, na visokoj stijeni.



Sprovedena istraživanja u Svaču nijesu otkrila pouzdane ostatke crkvi iz ranovizantijskog doba



Kao i prethodna ima polukružnu apsidu, a može se datovati samo okvirno u XIII - XIV vijek. Ni prilikom sondiranja treće crkve na padinama istočno od gornjeg grada, nijesu otkriveni nalazi koji bi je pouzdanije datovali. I ona ima samo jednu fazu zidanja, a po izgledu zidova i otiscima skele u njima, nastala je negdje u drugoj polovini XII - XIV vijeka.
Četiri posljednje crkve poređane su u nizu, očigledno duž neke ulice. Najniža crkva je dvojna, odnosno to su dvije jednobrodne građevine sa polukružnim apsidama. Starija crkva podijeljena je pilastrima na tri poprečna traveja, a na njen sjeverni zid naslonjena je mlađa crkva iste dužine. U obje crkve ustanovljen je samo jedan sloj rušenja. Od pokretnih nalaza značajan je samo jedan dio natpisa otkriven na površini šuta u gornjoj, starijoj crkvi, u kome se spominje crkva Sv. Dimitrija. Navodno je u ovoj crkvi nađen ranije dio natpisa u kome se spominje Sv. Irinej, a koji se sada nalazi u muzeju u Ulcinju. Samo po osnovi, starija crkva može se datovati u XI - XII vijek.
Dvije naredne crkve takođe su manje jednobrodne građevine sa polukružnim apsidama, ali su na obje zapažena preziđavanja, odnosno tragovi starijih građevina. Kod prve, otkriveni su sa spoljne strane zapadnog i južnog zida uporedni zidovi na malom rastojanju. Zbog male istražene površine nije ustanovljeno da li se radi o nekoj starijoj crkvi, ili nekom drugom objektu. Nalazi grnčarije ne omogućavaju bliže datovanje tih zidova, jer su slojevi poremećeni ukopavanjem grobova. Na drugoj crkvi, preziđivanje je zapaženo na zapadnom zidu, na vratima. Ispred zapadnog zida otkriven je novac prve polovine XIII vijeka, koji bi ukazivao da je crkva najkasnije tada podignuta. U istočnom dijelu crkve nađena je arhitektonska plastika, koja pripada nekoj starijoj crkvenoj građevini.
Crkva Sv. Marije je najveća i posljednja crkva. Sadašnja crkva svakako je podignuta na mjestu stare crkve, o čijoj se osnovi ne može ništa pouzdano kazati, zbog malog obima istraživanja. Na sjevernom zidu sadašnje crkve uočljiva su preziđivanja, a posljednje je ono kada su zazidani naknadno napravljene strelnice, u vrijeme turskog nadiranja. Tragovi starije građevine otkriveni su u temelju južnog zida, na kome su uočljive dvije faze zidanja. Zapadno od sjeverozapadnog ugla crkve otkriven je splet zidova sa grobnicama, među kojima za sada nije moguće razabrati da li neki pripada starijoj crkvi.
Neki stariji zid, uspravan na južni zid crkve, otkriven je u dužini od oko 7 m. Pošto u sondi istočno od jugoistočnog ugla četvorougaone apside nijesu otkriveni ostaci starijih zidova, apsida sadašnje crkve podignuta je ili istočnije ili sjevernije od apside nekadašnje crkve. Na postojanje starije crkve ukazuju, pored komada starije plastike uzidane u portal i nađene u šutu, ulomci živopisa koji se vide u trpancu sjevernog zida četvorougaone apside. Ti ostaci živopisa najbliži su živopisu iz male crkve sa poprečnim travejima. Boje se slike Bogorodice sa djetetom iznad zapadnog portala, najviše odgovaraju ostacima živopisa iz crkve u predziđu i male crkve ispod nje.
Kao što se vidi, pouzdani ostaci crkvi iz ranovizantijskog doba nijesu otkriveni. Po komadima plastike, ranovizantijska crkva mogla se nalaziti ispod crkve Sv. Jovana, a da je potom u XI vijeku dobila nov mermerni crkveni namještaj. Neka bazilika VI stoljeća mogla se nalaziti i ispod crkve Sv. Marije, sudeći po komadu plastike nađenom u šutu koji pripada ili tom vremenu ili romanici. Nije isključeno ni da ostaci građevine, sjeverozapadno od Sv. Marije, pripadaju nekoj crkvi ranovizantijskog doba.
Među stambenim zgradama, istraživane su samo dvije sa jasno određenim svim zidovima, obje u gornjem gradu. Zgrada sa dvije prostorije uz sjeverni bedem, podignuta je u poznom srednjem vijeku. U njoj je otkriven samo tanak sloj iz vremena njenog napuštanja, odnosno rušenja, koji pripada XV vijeku. U zgradi ispod nje, sa podjednako dobro očuvanim zidovima, završio se život u isto vrijeme. Na osnovu slojeva otkrivenih u njoj, ona je nastala negdje na prelazu iz XIV u XV vijek, na mjestu gdje je postojala zgrada nešto različite osnove, iz XIII - XIV vijeka. Isto je orijentisana, a njen zapadni zid je sa spoljne strane, a južni sa unutrašnje strane nove građevine. Zidove više zarušenih zgrada u istočnom dijelu gornjeg grada, po pravilu prate pokretni nalazi stariji od XV vijeka. To ukazuje da su zgrade dobro očuvanih zidova istovremeno i najmlađe, da su podignute vjerovatno poslije kraja XIV vijeka. To se prije svega odnosi na one okrenute po osi jug-sjever.
Među građevinama značajna je još jedna, vjerovatno stambena, otkrivena u sjevernom podgrađu, ranije spomenuta. U njoj su dvije grobnice, te nije isključeno da je bila crkva. To za sada nije moguće ustanoviti, jer joj istočna strane nije istražena, ali po površini tla kao da nije imala apsidu.

[Ćipur]

Popločani krug na kome je ložena vatra i jama sa ostima iz VI i VII vijeka, bili su kultno mjesto



Od zgrade je otkriven zapadni zid sa oba ugla. Imala je pod od sitnog kamena pokrivenog malterom. Sa njene zapadne strane otkriven je kulturni sloj sa nalazima grnčarije, koji njenu upotrebu datuju u kraj VI - rani VII vijek. Sa njene južne strane otkrivena je kružna površina pokrivena kamenim pločama, na kojima je ložena vatra, a uz tu površinu nalazila se jama sa životinjskim kostima i grnčarijom kasnog VI - ranog VII vijeka. S obzirom na istovremenost sa nalazima iz grobnica, ovo može biti samo neko kultno mjesto, što bi bio jedinstven slučaj za to vrijeme. U zapadni ugao prostorije ugrađena je grobnica, pošto su prethodno zazidana vrata na zapadnom zidu, a zatim je na nju naslonjena još jedna. Nije isključeno da je ovo prvo bila stambena, a zatim kultna građevina.
Izuzetno je zanimljiva građevina otkrivena na sjeverozapadnom kraju sjevernog podgrađa. Nažalost, ona je samo djelimično istražena malom sondom. Radi se o objektu pravougaone osnove, veličine oko 8 x 4 m, okrenutom po pravcu istok-zapad i prolazom na pravcu sjever - jug. Pokretni nalazi nijesu otkriveni, do palih ulomaka živopisa. Na jug se sada prostire pravougaono polje, prema gornjem gradu i kapiji na sjevernom bedemu, koje je nekad izgleda bilo okruženo zidom. Sa sjeverne strane tlo se naglo spušta. Utisak je, da se ovdje nalazila neka vrsta trijumfalne kapije, na ulazu u prostrani trg.
Ulice u gradu nijesu posebno istraživane, ali su dijelom očišćene na dva mjesta u gornjem gradu. Za sada se može govoriti o ulicama i uopšte o urbanizmu samo iz posljednje faze života grada, sa kraja srednjeg vijeka. Naravno, raspored ulica bio je uslovljen prirodom tla. Gornji grad bio je podijeljen ulicom na istočni i zapadni. Ta ulica je spajala kapiju na sredini sjevernog bedema sa poprečnom ulicom na južnoj strani grada, koja se kroz južnu kapiju spuštala u južno podgrađe. U zapadnom dijelu grada bile su tri ulice na pravcu istok-zapad, na različitim visinama, povezane uskim prolazima. Istočni dio grada na gornjoj terasi, bio je podijeljen na tri dijela. Prvi dio se prostire južno od crkve Sv. Jovana, i uništen je savremenim prekopavanjima. Naredna cjelina je od ovog odvojena, tako da je prolaz postojao samo između prostorija uz sjeverni bedem. Tu je i otkrivena ulica, izgrađena od naslaganog pločastog kamena. U nastavku se nalazio prostor sa gotovo sasvim srušenim zgradama, koji djeluje kao neko zatvoreno dvorište za ranije navedene zgrade. Posljednji dio je najviši u cijelom gradu, a izdvojen je bedemom. Dakle, kao da zapadni dio grada nije bio u posljednoj fazi obična stambena četvrt.

Grobovi

Sahranjivanje je vršeno izgleda u svim crkvama ili pored njih, pa i na mjestima gdje crkve nijesu poznate. Grobni prilozi otkriveni su samo uz skelete u Sv. Jovanu, uz Sv. Mariju i u grobnicama sjeverozapadno od crkve Sv. Marije. Najstarije su dvije grobnice. Starija grobnica je veća, sa posebno izrađenom rakom po sredini. U njoj je bilo sahranjeno oko 20 osoba, a brojni grobni prilozi pripadaju vremenu od VI - VII do XI vijeka, nije isključeno da je bila u upotrebi i kasnije. U manjoj bilo je sahranjeno više od četiri osobe, a grobni prilozi pripadaju vremenskom rasponu od VII do VIII - IX vijeka. Prilozi se sastoje od nakita, kopči i pređica, noževa, kresiva i posuđa. Kulturno, prilozi pripadaju Romejima i u nešto manjem broju Slovenima. Samo dio jedne gvozdene fibule pripada nosiocima Komanske kulture. U grobovima uz crkvu Sv. Marije nađen je poznosrednjovjekovni novac. U zapadnom dijelu crkve Sv. Jovana nađena je velika količina poremećenih kostiju, a u dva sačuvana groba, najmlađa, nađeni su djelovi odjeće i nakit. Tu su pokojnici bili katolici, nakit je iz jadranskog kulturnog kruga, ali datovanje nije pouzdano - možda XV ili XVI vijek. Zanimljivo je da uz Sv. Mariju i još jednu manju crkvu potoje grobnice okrenute po osi jug - sjever, što je možda uslovljeno starijom arhitekturom. Uz zapadnu i južnu stranu male crkve sa travejima bile su manje-više istovremeno prizidane grobnice, te je ta crkvica očigledno bila grobna kapela neke ugledne porodice iz grada. Uz sve ostale crkve grobovi nijesu posebno istraživani. Uglavnom se nailazilo na poremećene kosti, što govori o dugoj upotrebi tih mjesta za sahranjivanje.
U krajnjem sjeveropazadnom dijelu sjevernog podgrađa, nađene su ljudske kosti na dva mjesta, na površini tla (ispred "kapije") i u jednom rovu - po izgledu kostiju, to bi za sada mogli biti najstariji grobovi na Svaču.

Pokretni nalazi

Istraživanja Svača dala su bogate pokretne nalaze, grnčariju, nakit, novac, staklo. Nađeno je tridesetak novaca, od kojih jedan zlatan, tri srebrna, dok su ostali bronzani, odnosno bakarni. Tri najstarija su vizantijska, iz vremena od kraja XII do sredine XIII vijeka.



Nalazi ulomaka lonaca pokazuju da se romejsko stanovništvo održalo najmanje do devetog vijeka



Iz vremena Nemanjića su dva komada. Vizantijski, brojni nezavisno kovani novci iz okolnih gradova, okvirno svi pripadaju posljednjoj četvrtini XIV vijeka (po tri su kovana u Baru, Kotoru i nepoznatom gradu, možda Ulcinju, dva su kovana u Skadru, a ostali u nepoznatom gradu). Iz sredine XVI vijeka su dva mletačka novca (jedan je kovan u Kotoru); dva su iz XVIII - XIX vijeka; ostali se ne mogu bliže vremenski opredijeliti. Ovaj novac, uglavnom nađen u poremećenom ili površinskom sloju, ne datuje zatvorene cjeline, ali govori o opticaju tokom stoljeća, te se može povezati sa određenim istorijskim zbivanjima. Naročito su značajna kovanja nepoznatih gradova, kao i dosad nepoznate vrste kotorskog i skadarskog novca.
Veoma su bogati nalazi grnčarije, mada sve epohe nijesu podjednako zastupljene nalazima. Najbrojnija je kuhinjska grnčarija, zastupljena uglavnom loncima. Ulomci XI vijeka su malobrojni, i okvirno se mogu pripisati sjeverno - ilirskom krugu, u koji se pouzdano može odrediti grnčarija iz vremena od Mavrikija do Iraklija. Čak se može pomišljati da su grnčariju donijele izbjeglice sa sjevera. Nalazi ulomaka lonaca pokazuju da se romejsko stanovništvo održalo u Svaču najmanje do IX vijeka.
Najvjerovatnije drugoj polovini XII vijeka pripadaju vizantijski ulomci lonaca, poznati iz oblasti današnje Bugarske. Skoro sva poznosrednjovjekovna kuhinjska grnčarija pripada katoličkom kulturnom krugu, ali pred kraj života Svača zapaža se prisustvo uvoznih lonaca, vjerovatno mletačkog porijekla, poznatih iz nalaza u Istri i Dalmaciji. Svi nalazi amfora su vizantijskog porijekla, a javljaju se u rasponu od VI do XII vijeka. Brojni su i nalazi gleđosane grnčarije, veoma raznovrsne, iz XIII do XV vijeka. Sva je uvozna, iz radionica u jadranskom primorju.
Nalazi nakita ne pojavljuju se samo kao prilozi u grobovima, već i u sloju. Najstariji su nalazi iz dvije pomenute grobnice. Vizantijskom nakitu, poznatom od Krima preko Sicilije do Istre, pripadaju ogrlice sa staklenim perlama, jednostavne karičice (naušnice), prstenje, tri kopče korintske i jedna algota vrste, i nekoliko pređica, sve od bronze, a datuju se u VI - VII vijek.
Od fibula dvije su bronzane, jedna u vidu lava je poznodalmatinska, a druga u vidu goluba ima analogiju u Italiji, a mogu se datovati u kraj VI - VII vijeka. Dio gvozdene fibule tzv. Komanske kulture, čiji su se nosioci doselili u Novi Epir i Prevalis pred kraj VII vijeka, a gvozdena igla fibule nađena je u poremećenom sloju, mogla bi pripadati sjevernoilirskoj proizvodnji VI - VII vijeka. Za ovim nalazima vremenski slijedi posrebren prsten takođe nađen u grobnici, poznat u grobljima X - XI vijeka na vizantijskom prostoru.
U slojevima XIV vijeka u gornjem gradu, nađeno je nekoliko prstena, djelova naušnica, perli. Najmlađi nakit je iz crkve Sv. Jovana - ogrlice od staklenih perli ili od staklene paste, prsten, krstić, medaljon, ogrlica od upletene žice sa koštanim perlama. Ovaj nakit je primorskog porijekla i nije stariji od XV - XVI vijeka.
Mada ne toliko brojni, vrlo su značajni nalazi stakla. Iz XI -IX vijeka je nekoliko ulomaka čaša sa stopom. Najbrojniji su stakleni predmeti XIII - XIV vijeka - prije svega čaše ukrašene rebrima, zatim one ukrašene kapljama, a zatim i različiti drugi oblici. Najznačajniji su nalazi staklene zgure i staklenog premaza na pečenoj glini, jer ukazuju na proizvodnju staklenih posuda u Svaču. To se potvrđuje i slučajnim površinskim nalazom komada staklene ploče, od koje su duvanjem izrađivane posude. Po vrsti stakla, ova proizvodnja može se datovati u drugu polovinu XIV vijeka.
Prilikom iskopavanja nađeni su i brojni drugi predmeti od gvožđa i bronze, među kojima su djelovi kućne opreme (okovi, klinovi, šarke, brave i sl.), djelovi oružja i oruđa. Među oružjem su veći djelovi dva jednosjekla mača XV - XVI vijeka iz četvorougaone kule, brojni vrhovi strelica. Među vojnom opremom značajna je mamuza iz XIV vijeka iz četvorougaone kule. Među oruđem su česti noževi, kresiva u grobovima, djelovi grebena za vunu i oruđa korišćenih u tkanju. Na razvijeno stočarstvo, odnosno ovčarstvo, ukazuju brojni glineni pešljenci iz cijelog poznog srednjeg vijeka.
Svač - grad crkava, najviše je stradao u mongolskoj provali sredinom XIII vijeka, čije ruševine mjesno stanovništvo i danas naziva "Kišat" - Kishat, što na albanskom jeziku znači "crkve". U Svaču kao središtu istoimene episkopije, koja je bila pod jurisdikcijom Barske arhiepiskopije, nalazila se katedralna crkva Sv. Jovana, a u predgrađu velika crkva čiji je patron bila Sv. Marija.

[Ćipur]

Na mjestu nad kojim se izdiže staro utvrđenje Svač i dan danas stoje ostaci ilirske gradine



Dok se za katedralnu crkvu zna godina gradnje (1300) na osnovu oštećenog natpisa koji je namjerno uništen, a ostala je samo godina, dotle se za godinu podizanja crkve Sv. Marije ne zna pouzdano, ali nalazimo jedan potpuni natpis u rekonstrukciji T. Ippena, i dva oštećena nečitljiva natpisa od kojih se na jednom raspoznaju tek znakovi, dok su na drugom "obijena pisma" i "nije ih moguće ustanoviti".
Tvrđava Svač leži na vrhu, a podgrađe na nešto nižem platou grebena koji se izdiže između Šaskog jezera i doline koju presijeca put za Skadar.
Od zidina koje su štitile izduženi hrbat grebena sasvim je malo ostalo. Postojale su dvije kapije; južna prema Jezeru, i sjeverna prema današnjem selu Šas. Među ruševinama u gradu ističe se crkva sa kulom, postavljena na jednoj od dominantnih tačaka grebana. To je veća, jednobrodna građevina, ozidana manjim kvaderima krečnjaka uz veću postojeću kulu čije je prizemlje presvođeno gotičkim svodom, iskorišćeno za smještaj polukružne crkvene apside. Brod, prostorno podijeljen niskim zidom na veći narteks i manji naos, bio je pokriven drvenim krovom. Zapadni portal pokazuje romaničke oblike. U apsidi se naziru tragovi živopisa. Ova crkva predstavlja, po svojoj prilici gradsku katedralu za koju se zna da je bila posvećena Sv. Ivanu.
U ruševinama podgrađa, na platou, sjeverno od tvrđave, bilo je sedam crkava, među kojima se veličinom i obradom ističe jednobrodna građevina zidana manjim kvaderima krečnjaka u romaničko - gotičkim oblicima. Ima pravougaonu apsidu koja je bila zasvođena podužnim gotičkim svodom. Trijumfalni luk takođe je gotičkog preloma. Tri sačuvana prozora su gotička dok je portal romantički. Pod nadvratnikom portala, u uglovima, postavljena je po jedna konzola od kojih je sjeverna isklesana u obliku životinjske a južna u vidu ljudske glave. Sudeći po tragovima freske u lineti portala, crkva je bila posvećena Bogorodici. U crkvi ima tragova fresaka. Na zapadnoj fasadi uzidane su nadgrobne ploče sa latinskim antpisima, biskupa Marka (iz 1262) i biskupa Petra (iz 1284). Ostale crkve u podgrađu su manjih dimenzija. Dvije su jednobro-dne kamene građevina sa po jednom polukružnom apsidom, dok je treća dvojna i ima dvije apside. Bile su pokrivene drvenom krovnom konstrukcijom.
Svač je počeo opadati početkom XV vijeka, o čemu svjedoči pismo njegovog biskupa Mlecima (iz 1406.), od kojih se traži pomoć za obnovu gradskih zidina. Kada je barski nadbiskup M. Bizzi posjetio Svač 1610. grad je bio u ruševinama.
Crkva Sv. Marija u Svaču, po usmenom predanju, nalazila se u podgrađu Svača, na prilazu gradu. Posvećena je Sv. Mariji, što potvrđuje činjenica da je u lineti zapadnog portala bila naslikana Bogorodica. Na ovom mjestu se predstavlja patron crkve.
Na ovu crkvu odnosi se pričanje katoličkog misionara Leonardija, zasnovano možda na predanju. On piše 1642. god. da je kralj Uroš za katolike u Svaču sagradio bogorodičnu crkvu. Čitanje i tumačenje tri latinska natpisa koji su postojali u zapadnom zidu crkve, a od kojih se do danas nije očuvalo praktično ništa, ne pružaju o crkvi nijedan pouzdaniji podatak.
Među jednobrodnim crkvama sa pravougaonim apsidama crkva Sv. Marije u Svaču je najbolje očuvana. U naosu su se očuvali ostaci niske zidane pregrade koja je odvajala prezviterijalni dio crkve od prostora za vjernike. Dok su prozori na crkvi gotski, portal ima romansku linetu, ali su njegovi profili takođe gotski. Zidovi su građeni od kamenih kvadera koji su složeni u vodoravne redove.
Na katedrali Svača, podignutoj 1300. god, jedva se zapaža prisustvo gotike. Stoga će Sv. Marija, sa istaknutim elementima gotskog stila, biti nešto mlađa od katedrale, te se može smatrati za spomenik sa početka XIV vijeka. Vjerovatno je, da je crkva Sv. Marije bila franjevačka crkva.
U ostacima Svača (Šasa) vidljivi su zidovi više zgrada koje su nastale u srednjem vijeku. U zidovima kule u koju je ugrađena apsida katedrale Sv. Jovana izvjesne pojedinosti su očito romanskog porijekla, što potvrđuje da su i u Svaču podizane profane građevine od trajnog materijala.
Nema sumnje da je u ilirsko doba na gredi iznad koje se nalazi staro utvrđenje-naselje-Svač (Šas), upravo na njenom najdominantnijem dijelu, bila ilirska gradina. Nekoliko velikih blokova kamena na ivici kamene kose, a još više, način vertikalnog cijepanja stijena na njoj (pucanjem kamena na vrlo niskoj temperaturi pod dejstvom vrele vode), i jedna grobna amfora, nađena u selu Štoju, ukazuju na njene tragove.
Ovo srednjovjekovno naselje spominje se pouzdano tek u XI vijeku, na Splitskom crkvenom saboru - uidelicet catariensis, antibarensis, dulciniesis et suacensis (1045-1067). Sudeći po tome što su ga 1242. razorili Mongoli, koji to isto nijesu mogli uraditi s Ulcinjom, smije se zaključiti da je bilo slabo utvrđen.
Prvi put je Svač pomenut u buli pape Aleksandra II 1067. god. kao episkopski grad. Oko 1183. god. osvojio ga je Stevan Nemanja i sa ostalim zetskim gradovima pripojio Raškoj. Razorili su ga Mongoli 1242, a obnovila ga je krajem XIII vijeka kraljica Jelena. Potpuno je opustošio kada su ga zauzeli Turci 1571. godine.
Po legendi, koju su zapisali Đustinijani (1533) i Bici (1610), Svač je imao toliko crkava koliko godina ima dana, ali se danas u ruševinama mogu raspoznati temelji dveju najvećih - katedralne, Sv. Jovana Krstitelja (alb. ShČn Gjon), na najvišem dijelu grada, i franjevačke, Sv. Marije (alib. ShČn Mrija), na zaravni u podgrađu.
U crkvi Sv. Jovana, koja je prema oštećenom natpisu na zapadnoj fasadi zidana godine 1300, V. Korać misli, s obzirom na fragmente uzidane u zapadni zid, da je ovdje postojala ranije crkva, pa da su je vjerovatno Mongoli srušili. Apsida crkve je ubačena u prizemlje starije kule od koje se sačuvao i sprat.


Bici je zapisao da Svač ima 365 crkava – onoliko koliko i dana u godini. Slično je pisao i Degran


Crkva Sv. Jovana

Crkva Sv. Jovana, koja je locirana u centralnom dijelu utvrđenog grada sagrađena je u nepoznato vrijeme, u periodu koji se samo okvirno može utvrditi. Nažalost, arheoloških nalaza, koji bi ukazivali na vrijeme građenja samog objekta nije bilo.
Sonda je postavljena u unutrašnji prostor, u jugozapadnom uglu crkve. U sondi je pronađen jedan zid za koji se sasvim opravdano može zaključiti da predstavlja ostatke starije crkve koja se nalazila u ovome prostoru svakako prije građenja crkve Sv. Jovana.
U lineti portala crkve van grada sačuvali su se djelovi freske Bogorodice. Sudeći po mjestu na kome se nalazi, freska prikazuje patrona crkve. Na ovo su već skrenuli pažnju Degrand i Petković.
U izvještaju o putovanju 1610. godine, Bici piše da Svač ima crkvu Sv. Jovana Krstitelja, pored mnogih drugih koje su bez krova. Građevina je, po Biciju, dovoljno prostrana.
Degran i I. Marković smatraju da je crkva Sv. Jovana katedrala. Obojica se oslanjaju na Bicija. Međutim, Bici uopšte ne pominje katedralu u Svaču.
Kao jedini ozbiljan razlog za pretpostavku da je crkva van grada bila katedrala, mogla bi da posluži pojava nadgrobnog natpisa jednog episkopa na njenom zapadnom zidu (G. Millet, "L'ancien art serbe. Les eglises, Paris", 1919, 47), govori o ovoj crkvi kao o katedrali Svača, vjerovatno na osnovu pomenutog natpisa, o kome se mogao informisati preko Degrana. Katedrala je, bez sumnje, bila jedan od najvažnijih objekata srednjovjekovnog grada uopšte. Pred njom se obrazuje glavni trg; oko nje se odvija znatan dio javnog života. Crkva Sv. Jovana imala je kulu-zvonik. Visoki zvonik u obliku kule redovan je pratilac katedrala u primorju. Srednjovjekovni novac Svača dokazuje da je gradska katedrala zaista bila posvećena sv. Jovanu.
Na novcu Svača predstavljen je lik Sv. Jovana, svakako kao zaštitnika grada. Obično je isti svetitelj i patron katedrale. Sa jakim razlozima se može tvrditi da je crkva u gradu bila katedrala. U prilog tome govore njen položaj, okolnost što je uz nju postojala kula-zvonik, koja se po pravilu podiže uz gradske katedrale, i, najzad, što je ova crkva prema lokalnom predanju bila posvećena Sv. Jovanu. Može se smatrati da je poznat datum građenja svačke katedralne crkve, čiji su se ostaci do danas očuvali. Pored zapadnih vrata crkve ugrađena je ploča sa koje je namjerno otučen latinski natpis. Na kraju natpisa ostala je godina 1300. Na ovome mjestu sa godinom morao je stajati donatorski natpis, koji se, svakako, odnosio na građenje crkve.
Iznutra i spolja polukružna apsida, postavljena je na istočnoj strani, zasvođena polukalotom, ugrađena je u prizemlje starije kule, moguće zvonika, koji je zidan prilično rustično, ali izvjesno u romanskoj tehnici.
Portal, u zapadnom zidu, ima polukružnu linetu. Sjeverni zid se spaja sa odrambenim gradskim zidom, a u južnom zidu je nekoliko manjih prozora. Jedan od njih ima prelomljeni luk. Istočni dio crkve, svakako prostor hora, bio je odvojen niskim parapetnim zidom.

[Ćipur]

Crkva Sv. Marije

Degran je na zapadnoj fasadi crkve Sv. Marije, sjeverno od portala, pročitao dva latinska nadgrobna natpisa. Ippen je sem ova dva zapazio i nacrtao fragment još jednog natpisa (GZM, XI, 1899, 20; Ippen, GZM, XIV, 1902, 552-557).
Sva tri natpisa bila su uklesana na posebno obrađenim kamenim pločama. Prva dva više ne postoje. Dio trećeg još se drži u zidu crkve, ali je od teksta ostalo tako malo da nije moguće pročitati nijednu riječ. Prvi se natpis odnosi na episkopa Marka. Na kraju teksta stoji: (1262. godina), a Degran pretpostavlja da je Marko, možda Farlatijev šesti bezimeni episkop Svača, pomenut 1259. godine.
U drugom natpisu pominje se Petar, po Degranu episkop, po Ippenu monah (pater). Ippenovo čitanje izgleda tačnije. Smatra se, na osnovu nadgrobnog natpisa episkopa da je crkva podignuta prije 1262. g. Crkva Sv. Marije podignuta je poslije katedrale, tj. poslije 1300. godine. Misionar Leonardi u izvještaju Kongregaciji 1642. godine, piše, tj. tvrdi, da je Bogorodičnu crkvu u Svaču podigao kralj Uroš, (po svoj prilici mislio na kralja Milutina), te tako ni ovaj podatak ne bi govorio protiv predloženog datovanja crkve.
Za crkvu Sv. Marije rečeno je, da je van grada. Deroko pretpostavlja da je na zaravni, na kojoj se pored Sv. Marije nalazilo i nekoliko manjih crkava i na kojoj je bilo naselje (varoš Svač), dok se na stjenovitoj kosi, pokraj jezera, nalazila tvrđava.
Legenda o crkvama u Svaču održala se do danas. Mada je Svač bio malo naselje, u njegovim ruševinama još je moguće prepoznati osam crkava. Ističu se dvije veće crkve. Jedna se nalazila na kosi, unutar gradskih zidina, druga sjeverno od grada, prema Šasu (V. Korać, Graditeljska škola Pomorja, knjiga 49, Beograd, 1965, str. 60).
Đustinijani piše 1533. da se u Svaču nalaze ruševine 360 crkava i kapela (Ljubić). Martin Bici bilježi da je Svač imao 365 crkava, onoliko koliko je dana u godini. Slično je pisao i Degran.
Vrijeme nastanka Sv. Marije u Svaču može se približno odrediti. Valja ga tražiti prvenstvno u okviru lokalnih stilskih odnosa. Na katedrali Svača, podignutoj 1300. god, jedva se zapaža prisustvo gotike. Stoga će Sv. Marija, sa istaknutim elementima gotskog stila, biti svakako nešto mlađa od katedrale, te se može smatrati za spomenik sa početka XIV vijeka. Vrlo je vjerovato da je Sv. Marija bila franjevačka crkva. Za to bi, uz opšte razloge, govorio i njen položaj, u podgrađu, na prilazu gradu.

(Kraj)

[Ćipur]

Britanski naučnici Džems Petifer i Evril Kameron o starom gradu Svaču


Slučaj Svača ukazuje na to da istraživanja treba da budu usredsređena i na ranije istorijske periode


Enigma crnogorske istorije



Dvoje renomiranih britanskih naučnika, Džems Petifer i Evril Kameron nedavno su okončali preliminarno istraživanje starog grada Svača. Rad na tu temu naslovili su "Enigma crnogorske istorije - Slučaj Svač". U Crnu Goru njih dvoje prvi put smo su stigli 2004. godine. Petifer je i ranije boravio na Balkanu, istraživajući Makedoniju i Kosovo. Evril Kameron je profesorica istorije na Oksfordu. Ekspert je za oblast poznog Rimskog carstva.
Džems Petifer i Evril Kameron nijesu prvi Britanci koji se su sličnim poslom našli na u basenu Skadarskog jezera.
- Ovaj kraj je prva proputovala i detaljno istražila poznati engleski balkanolog iz edvardijanskog perioda Meri Edit Duram. Pisala je o ogromnim teškoćama s kojima su se putnici na konjima suočavali u velikim močvarama sjeverno od Skadra. Imajući u vidu njenu energiju, radoznalost i iskustvo, to što nije stigla do Svača znak je da se u vrijeme njene posjete koja se zbila 1903.uopšte nije znalo za te ruševine, kaže Evril Kameron.
Način na koji reginalne istoriografije sagledavaju prošlost Svača, grad koji je u vrijeme svoje pune moći, moguće, bio pandam Raguzi, ukazuje na dublje probleme savremene istoriografije.
Britanski naučnici su uvjereni da je na tom mjestu važna naseobina morala postojati još u ilirskom periodu. Njihovu pažnju privukla je činjenica da je u sekundarnoj literaturi o Svaču i njegovoj okolini u antičko i srednjevjekovno doba očita suprostavljenost hrvatske, srpske, crnogorske i albanske mitologije sa svojim predubjeđenjima.
- Posljedica toga je nastanak samozainteresovanih i suprostavljenih nacionalnih identiteta i mitologija u koima se često tvrdi da su baš one isključive istorije područja zajedničke prošlosti na Balkanu, kaže Džejms Petifer.
Njegova partnerka na projektu istraživanja Svača, Evril Kameron, podsjeća da države na jugu Balkana: Grčka, Albanija, Crna Gora, Bugarska, Srbija i Makedonija imaju puno zajedničke istorije i da će brojnim novonastalim državama biti potrebna nova istorijska definicija.
- Te zajednica su vjekove provele pod vlašću ili uticajem višenacionalnih i multikonfesionalnih imperija, od Rima, preko kasnog antičkog doba do vizantijskog, mletačkog i otomanskog perioda. Slučaj Svača ukazuje na to da istraživanja treba da budu usredsređena i na ranije istorijske periode., izričita je Evril Kameron.
Istražujući, Britanci su došli do zaključka da je Svač bio mjesto koje je bilo okrenuto na više strana. Ostaci crkava sa stanovišta njihovih arhitektonskih karakteristika ukazuju da one potiču iz perioda kasnog srednjeg vijeka.
- Dvije najveće crkve, Svete Marije i Svetog Jovana, obje sa gotičkim karakteristikama, čini se, sagrađene su na temeljima starijih građevina, a zidane su i obnovljene oko 12. vijeka. Lokacija je, prema tome, morala biti naseljena nekoliko prethodnih vjekova srednjovjekovnog perioda, iako za to postoji malo dokaza. Teže je, međutim, utvrditi ko su bili naseljenici i da li je njihovo prisustvo bilo kontinuirano, ukazuje Džems Petifer.
Kada je područjem oko grada zavladalo Otomansko carstvo u kasnom 15. vijeku, Svač je bio napušten i u ruševinama.
- Grad je, najvjerovatnije, upustošila epidemija kuge, tvrdi Džems Petifer.

V. Simunović

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php...1-07&id=156193

[Ćipur]

BRANISLAV BOROZAN: SREDNJOVJEKOVNI GRAD SVAČ U KOGNITIVNO-ARHEOLOŠKOJ OPTICI


Značaj kulta svetog Astiusa


Nastanak i zamiranje grada Svača, uz još mnogo pitanja vezanih za ovaj srednjovjekovni grad, u nauci ostaju velika enigma. Kada znamo da na njegovom prostoru nijesu realizovana ozbiljnija arheološka iskopavanja, mimo onih sondažnog karaktera 1987. godine, ne treba ništa drugo ni očekivati. Iako je proučavanje grada Svača prvenstveno stvar arheologije, možda bi se, na donekle drugačiji način, o njegovom rađanju i zamiranju moglo, ipak, izvući nešto više saznanja iz već postojećeg fonda informacija o njemu, a da se pri tom ne udaljimo od uobičajenih metoda i načela struke. Naime, pored one arheologije o kojoj imamo uvriježenu predstavu da je to isključivo aktivnost oslonjena na terenska iskopavanja zarad sticanja materijalnih podataka, postoji i druga, koja je dominantno kabinetskog karaktera, tzv. kognitivna arheologija. Ona će nam, dok terenska miruje, u konkretnom slučaju poslužiti da se na dati problem osvrnemo sa jednog drugačijeg aspekta.
Kognitivna arheologija nam zapravo omogućava da na postojećoj bazi raznovsnih podataka sačinimo, što približniju predstavu o načinu razmišljanja čovjeka u datom istorijskom vremenu, zarad sticanja jasnije predstave o kulturnom obrascu, na osnovu kojeg bismo mogli formirati određenu konstrukciju, odnosno manje ili više uspješnu hipotezu. Dakle, ovo bi zapravo bio samo pokušaj da se baci tračak svjetlosti na tamu istorije ovoga grada, sve dok se to kasnije uz pomoć arheologije ne dokaže na drugi način, bolje i uspješnije.
U slučaju grada Svača, kako ćemo vidjeti, čini se da i lingvistika ima što reći. Štaviše, kada je u pitanju specifičan sadržaj i urbanistički profil srednjovjekovnog grada Svača, te stepen njegove istraženosti, poželjno je upustiti se u ovakav istraživački postupak, uvijek imajući na umu onu činjenicu, da ''terenska arheologija' ima posljednju riječ.
Rezultati sondažnih iskopavanja izvršenih 1987. godine pokazali su da “ 'Svač bez značajnih prekida živi od VI do XV vijeka”. Kao i većina gradova na ovim prostorima čiji počeci se vežu za VI vijek, najvjerovatnije je nastao, u prvi mah, kao pribježište izbjegloj populaciji iz traumiranih i umirućih antičkih staništa, u doba Velikih seoba, da bi se tokom poznog srednjeg vijeka razvio u grad sa komunalnom samoupravom. U ovom pogledu, grad Svač dijeli sličnu sudbinu sa Kotorom, Barom, srednjovjekovnim gradom Dukljom, Danjom, Drivastom, Balečom, Pulatom i Sardom. Svi ovi gradovi dosta rano postaju episkopska središta potčinjena Dukljanskoj arhiepiskopiji. Izgleda da njihovo osnivanje najčešće nije uvažavalo, u ekonomskom smislu, egzistencijalni rezon s obzirom na toliki broj i raspored episkopskih središta na relativno malom prostoru. Moglo bi se pretpostaviti da je njihov nastanak vezan za potrebu formiranja svojevrsnog limesa onovremenog latinskog svijeta prema svijetu koji uobičajeno nazivamo istočnim, ili pak vizantijskim u religijskom i kulturnom smislu te riječi. Vjekovi u kojima su nastajali sufragani dukljanske arhiepiskopije su zapravo vremena izrazitih polarizacija ova dva svijeta. U toj zbijenoj grupi episkopija, koje su sa svojim središtem Dukljom, dosta rano nastale, Svač je, čini se, bio dosta atipičan.
Počnemo li analizom njegovog imena - Suacius, koje se koristilo u srednjem vijeku, iz kojeg je pak tokom trajanja ovoga grada izvedeno još nekoliko varijanti naziva sačuvanih na raznim mjestima: papskoj buli, Ljetopisu popa Dukljanina, novcu istoga grada- Sovacius, Suacium, uočićemo da se radi o sanktoremu. Njegovo ime je zapravo složenica koja je nastala povezivanjem dviju riječi. Konkretno, povezivanjem skraćenice - Su., za latinski pridjev Sanctus, sa vlastitom imenicom - Astius. Novonastali naziv iskazan jezikom matematike nastao je na sljedeći način: Su + Astius = Suastius, a nakon uobičajene glasovne promjene st = c, ime dobija poznati oblik Suacius.
Današnji nazivi, kako na albanskom tako i na slovenskom jeziku za isti lokalitet – Šas i Svač samo potvrđuju ispravnost ove teze. Naime, naziv na albanskom jeziku- Šas, zapravo sadrži prvo slovo pridjeva Shen= Sveti, i prva dva slova imena Asti, kako Albanci i danas oslovljavaju ovoga sveca.
U slučaju imena na slovenskom jeziku- Svač, zapravo se radi o istoj stvari, ali na slovenski način.
Na prostoru jurisdikcija dukljanske i salonitanske arhiepiskopije u periodu između IX i XII vijeka nastalo je više desetina sanktorema koji su do danas sačuvani najčešće u izvornom obliku, ili pak sa neznatnim deformitetima koje su tokom svojeg trajanja pretrpjeli. U slučaju Svača stvar stoji drugačije. Naime, izvorni latinski oblik imena ovoga grada, sa svim izvedenim varijantama iz njega, tokom vremena su iščezli, ostali su samo nazivi na albanskom i slovenskom jeziku. Kada su se albanski i slovenski nazivi za grad Svač pojavili, nije nam poznato. Vjerovatno da su nastali veoma rano i bili u upotrebi paralelno sa latinskim nazivom. Latinski naziv ovoga grada koristile su institucije crkve i grada. Iščeznuće latinskog naziva treba povezati sa zamiranjem pomenutih institucija. Nazivi, Svač i Šas, bili su narodni nazivi dominantno zastupljenih populacija u gradu, slovenske i albanske. Ostala su, dakle, da traju samo ona imena ovoga grada, koja su koristili oni koji su i dalje ostali da žive na tom prostoru, a to je slovenska i albanska populacija.
Zanimljivo je da niti današnji albanski, niti slovenski naziv, Šas i Svač, ne proishode direktno iz latinskog naziva ovoga grada- Suacius, niti iz bilo koje njegove izvedenice. Nijesu, dakle, nastali adaptacijom latinskog naziva grada - Suacius u duhu albanskog ili slovenskog jezika. Kako je već ukazano, oni su nastali direktno iz prevoda imena sveca i njegovog atributa, sa latinskog na albanski i slovenski jezik. Tačnije, nastali su na način što su u jedan naziv povezivane skraćenice već prevedenog latinskog atributa Sanctus, na albanski i slovenski jezik, sa početnim slovima imena sveca, kako je nazivan na tim jezicima.
Na osnovu ovoga, može se zaključiti da je svijest o tome, da je grad dobio ime po imenu sveca, bila prisutna tokom cijelog njegovog istorijskog trajanja. No, ovakva svijest je mogla trajati samo u slučaju da je uvijek nešto osvježavalo, a to je moglo biti prisustvo kulta svetog Astiusa u ovom gradu.

http://www.vijesti.cg.yu/index.php?id=312768

[Ćipur]

Važan hrišćanski centar


Sveti Astius je bio prvi biskup grada Drača. Ne odričući se hrišćanske vjere, u vrijeme vladavine cara Trajana, ubijen je mučeničkom smrću. Na užem kulturnom prostoru kojem pripadamo, štovan je kako kod katolika, tako i kod pravoslavnih, o čemu svjedoče freske sačuvane u staroj Rubičkoj crkvi u sjevernoj Albaniji, te na tamburu kupole sjevernog paraklisa gračaničke crkve. U Rubičkoj crkvi Astius je u nizu od sedam svetačkih figura smješten između Augusta i Mateusa. Njihova imena upisana su u njihove oreole. Na fresci u Gračanici, koja je naslikana između 1318. i 1321. godine, Astius je okružen svecima: Ambrozijem, Epifanijem, Sosilom, Anatolijem, Prohorom i Klimentom.
S obzirom da se radi o svecu koji je sa ovih prostora, po čijem imenu je, kako se pokazuje, nazvan i sam grad, moglo bi se očekivati da je neka od mnogobrojnih crkava u Svaču bila posvećena njegovom kultu. Uzevši sve u obzir, čak je moguće da su i mošti ovoga sveca bile pohranjene u njoj.
Na osnovu dosadašnjih saznanja o crkvama grada Svača taj sadržaj bi se mogao eventualno vezati za crkvu koja se nekada nalazila na mjestu gdje su danas ostaci crkve koja je u nauci označena kao katedralna. Ispod ove crkve za koju se smatra da je posvećena Sv. Jovanu, sondažnim iskopavanjima 1987. godine pronađeni su ostaci zidova neke starije crkve. Među njima, u istom sloju, pronađeni su i ulomci kamenog oltarskog inventara ukrašenog skulptovanom dekoracijom predromaničkog doba. Ako nastanak ove crkve možemo datirati po pronađenoj skulptovanoj dekoraciji, onda je ona sagrađena u periodu između IX i XII vijeka, u vrijeme kada se na ovim prostorima masovno pojavljuju sanktoremi tipa kojem pripada ime grada Svača.
Deset identifikovanih sakralnih objekata u jednom srednjovjekovnom gradu, od kojih je jedan pećinski, a samo par stambenih objekata, kako arheološka slika za sada pokazuje, zaista je neuobičajena pojava. Kada ovome dodamo veoma staru, ali i danas živu tradiciju po kojoj je Svač imao 365 crkava, navedena neobičnost dobija još veću dimenziju. Naime, 1533. godine Đustinijani navodi da se u gradu nalazi 360 crkava i kapela, a barski arhiepiskop M. Bici, 1610. godine, bilježi da je u gradu bilo 365 crkava, baš onoliko koliko i dana u godini. Iz navedenog, za sada, sa sigurnošću možemo konstatovati barem to, da je grad Svač svojevremeno bio znamenito hrišćansko središte.
Zamiranje i misteriozni nestanak ovoga grada sa istorijske scene, ostavili su do danas svojevrsne dileme. Uprkos činjenici da je imao vlastitu episkopiju, te izvjesnu komunalnu samoupravu o čemu sjedoče dva sačuvana novčića, kao i izvanrednu poziciju i povoljan prirodni ambijent, grad Svač je tokom XV i XVI vijeka potpuno zamro. Neki istoričari smatraju da je njegovo stradanje u pohodu Mongola na ove prostore, 1242. godine, bilo presudno za kasnije njegovo propadanje i iščeznuće. Drugi pak, smatraju da ga je nakon rušilačke najezde Mongola obnovila kraljica Jelena, a da je njegovo zamiranje rezultat osvajanja ovih prostora od strane Turaka.
Pretpostavka vezana za rušilački pohod Mongola nema nikakvog utemeljenja. To nije mogao biti razlog zamiranju života u gradu Svaču. Koliko god bio uništen u ovom pohodu, njegovo zamiranje i definitivni nestanak, demantuje skoro svih deset crkava koje su sagrađene nakon ovog pohoda. Ovo ukazuje da je i nakon pohoda evidentna njegova privredna vitalnost kao i prisustvo svih resursa na koje je bila oslonjena.
Poznato je da malo koji grad, ma gdje se nalazio, iščezne u rušilačkim najezdama neprijateljskih vojski. Zamiranje i iščeznuće grada se dešava samo u slučajevima kada iščeznu razlozi njegovog nastanka i činioci koji su ga držali u životu. To se zapravo moglo dogoditi tek nakon dolaska Turaka na ove prostore i to zahvaljujući onome što smo naveli kao posebnost grada Svača u odnosu na ostale u okruženju. Naime, i Turci su, kao i svi ostali osvajači nakon osvajanja u kojem je grad mogao biti oštećen ili porušen, nakon njegovog pada ulagali u njegovu obnovu, kao u svoj budući resurs. U konkretnoj situaciji, nesreća grada Svača najvjerovatnije je bila u tome, što je crkva bila dominantan nosilac njegove privrede, o čemu direktno svjedoči današnja arheološka slika ovoga grada. U ovom pravcu indikativno je i pismo iz 1406. godine. U njemu se episkop - predstavnik crkve ovoga grada, obraća civilnim vlastima grada- države Venecije tražeći pomoć, ne za obnovu bilo koje od mnogih crkava, već za obnovu gradskih bedema.
Sigurno je da su se nakon dolaska Turaka okolnosti, u kojima je značajnu participaciju imala crkva, umnogome promijenile na štetu grada, do te mjere, da je prilikom posjete ovome gradu barski arhiepiskop M. Bici 1610. godine, mogao samo konstatovati da je ovaj grad u ruševinama. Od njegovog izvještaja do danas prošla su četiri puna vijeka. To je isuviše dugo vrijeme da bi se nešto o ovom gradu moglo sačuvati u ljudskom pamćenju. Pogotovo ne kada je na tom prostoru iščezla religija, koja je bila ne samo bitan generator života ovoga grada već je iščezla i njena institucija crkva, kao nosilac pamćenja. Gašenjem crkvene institucije na ovom prostoru iščezao je vjerovatno i kult Svetog Astia, dračkog mučenika.
I danas, kada postoje mnoge institucije koje se bave istorijskim pamćenjem, stanje zaborava o ovom znamenitom mjestu i dalje traje. Pored Svača, u zaborav su pošli i nekadašnji rimski municipium Doclea kao i ranosrednjovjekovni grad Dioklia u Martinićima, a oni, svi zajedno, zbog njihovog nastanka i zamiranja u različitim vremenskim periodima, predstavljaju prave arheološke bisere za proučavanje kulturnog identiteta našeg prostora i poleogeneze na njemu.
Živimo u vremenu u kojem smo usredsređeni na integracije sa progresivnim svijetom, čije tekovine imaju ishodište u dugoj vlastitoj tradiciji. Primjer ubogog stanja u kojem se nalazi ovaj spomenički areal, nažalost, samo je pokazatelj naše velike udaljenosti od cilja kojem stremimo.

http://www.vijesti.cg.yu/index.php?id=312852


(Kraj)

[Ćipur]

Blago iz Svača u muzeju Stari grad Ulcinj

Grad sačuvan od zaborava

U muzeju Stari grad Ulcinj uskoro će biti otvorena izložba predmeta pronađenih prilikom arheoloških istraživanja Svača.



- Izložba je dugo je i brižljivo pripremana. Svač je nedovoljno istražen lokalitet i izložba predmeta koji su pronađeni na mjestu koje se kao episkopski grad pominje još u osmom vijeku svakako će izazvati veliko interesovanje. Tim prije što će najveći dio eksponata prvi put biti predstavljen javnosti. Riječ je uglavnom o metalnim predmetima, koji datiraju iz perioda srednjeg vijeka.Te zanimljive pronalaske ranije nijesmo mogli izlagati jer su morali proći fazu konzervacije - kazala je kustosica muzeja Stari grad Ulcinj Mileva Nikolaidis.

Arheološki nalazi sa lokaliteta Svač prošli su sve faze obrade u Zavodu za zaštitu spomenika kulture, konkretno u Odjeljenju za konzervaciju metalnih, staklenih i platnenih predmeta.

- Imali smo nekoliko interesantnih kampanja kada su muzealije iz Svača u pitanju. Pored predmeta od gvožđa, odrađena je zaštita nekoliko predmeta od plemenitih metala i tkanine koja je, po svemi sudeći, dio odežde nekog crkvenog velikodostojnika - kazao je rukovodilac Odjeljenja za konzervaciju metalnih, staklenih i platnenih predmeta Božidar Jovićević.

Svač je bio srednjovjekovno utvrđenje na stijeni iznad Šaskog jezera, sjeveroistočno od Ulcinja... Po predanju, u vrijeme punog sjaja, u gradu je bilo 365 crkava. O njegovom razvoju u ranom srednjem vijeku nema puno pisanih podataka. Pominje se u Žitiju Nemanjinom 1216. godine kao grad koji je osvojen u Primorju. Mongoli su ga razorili 1241. godine i pobili stanovništvo. Nakon toga grad je ponovo podignut. Od kraja 14. vijeka propada. Početkom 15. vijeka godine pominje se kao selo, a njegov episkop moli Veneciju da utvrdi i zidovima ogradi njegovo mjesto, kao što je to bilo ranije. Grad Svač kovao je svoj novac. U njemu su Katedrala Svetog Jovana, koja je prema natpisu na fasadi, zidana 1300. godine i solidno očuvan rezidencijalni dio.

V.S.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php...5-03&id=184354

[BLACKeagle]

Albanci su došli iz Albanije (pogledati Herodota i sve enciklopedije svijeta a i osnovna dokumenta istorije pa nadalje). Iliri smo mi. Ostalo je prdnjava

Sramota je da te neko cuje vjeruj mi...