prof dr Radivoj Radić: Crna Gora ima veliku državotvornu tradiciju

[Ćipur]

RAZGOVOR:
prof dr. Radivoj Radić, istoričar, autor otrežnjujuće knjige “Srbi pre Adama i posle njega”

Crna Gora ima veću državotvornu tradiciju nego sve republike bivše SFRJ koje su postale nove države

U protekloj deceniji istorijska nauka, više nego ikada ranije, bila je izložena napadima isuviše samouvjerenih i površnih diletanata. Tako su se mogle čuti tvrdnje “novoromantičara” da su Srbi najstariji narod, nebeski narod. Da su postojali prije Adama. Kao reakcija na knjige ovoga tipa, nedavno je objavljen naslov “Srbi pre Adama i posle njega” istoričara Radivoja Radića.
Radivoj Radić rođen je 1954. godine u Livnu; u Beogradu je završio istoriju na Filozofskom fakultetu, gdje je potom magistrirao i doktorirao. Radi u Vizantološkom institutu SANU i ima znanje višeg naučnog saradnika. Predaje istoriju Vizantije na Filozofskom fakultetu u Beogradu, Banja luci i Prištini (Kosovska Mitrovica).
Knjiga “Srbi pre Adama i posle njega” kako je i Radić na početku napomenuo “nastala nerado i više po prisili i iz potrebe da se jedan naučni esnaf odbrani od nasrtljivog i neukog amaterizma - prije svega upozorava i upućena je široj čitalačkoj publici a manje mjerodavnim stručnjacima”. Radić u ovoj knjizi najviše diže glas protiv djela samozvanih eksperata: Borislava Vlajića Zemljaničkog, Jovana I. Deretića, Dobroslava Jevđevića, Olge Luković-Pjanović...

Ovako objašnjava veliku navalu knjiga srpskih kvaziistoričara u deceniji koja je iza nas:
- Dobro je poznato da u vremenima krize i rasula, a takve su bile devedesete godine prošlog vijeka, dolaze do izražaja raznorazni opsjenari, samozvani proroci, primitivni mistici, pa i “probuđeni i neporočni” istoričari. Oni su srpskom narodu, koji je u najtežoj deceniji novije srpske prošlosti bio ne samo nacionalno dezorijentisan nego i pojačano osjetljiv i čak ranjiv, preporučivali nebulozne teorije koje su mogle da gode nacionalnoj sujeti, ali sa istorijskom istinom nijesu imale ništa zajedničko.

Da li je ova mitomanija bila svojstvena samo za naš region, ili je to pojava, koja ide korak uz korak sa istorijom, prisutna i na drugim prostorima?
- Naravno, naša sredina nije jedina u kojoj buja pseudoistoriografija. I kulture veće od naše imale su slične nevolje. Ipak, narodi koji naseljavaju Balkansko poluostrvo su u tom pogledu posebna priča. Svi bi željeli da su najstariji i svi smatraju da su najstariji. Kada sam kolegama u Bugarskoj pričao o našim pseudoistoričarima koji tvrde da su Srbi najstariji narod na planeti, oni su mi sa nekom vrstom olakšanja naglasili da i kod njih ima sličnih kvaziistoričara koji tvrde da su zapravo Bugari najstariji od svih naroda. Priznajem, ipak, da me ova činjenica tješi samo umjereno.
Mislite li da bi bilo bolje da je vaša knjiga došla ranije - kao svojevrsna opomena?

- To je veoma dobro pitanje. Jedan od zasada rijetkih pojedinaca koji je prilično oštro napao moju knjigu, a da je pri tom nije ni pročitao, maliciozno me je pitao gdje sam “bio” devedesetih godina i što tada nijesam napisao ovakvu knjigu. Moj odgovor je sljedeći. Devedesetih godina sam radio na dvjema za mene veoma važnim knjigama: privodio sam kraju doktorsku disertaciju “Vreme Jovana V Paleologa (1332-1391)”, koja je objavljena 1993, i napisao knjigu “Strah u poznoj Vizantiji, 1180-1453”, koja je publikovana 2000. godine, za koje sam dobio nekoliko prestižnih nagrada. Ipak, već tada, u prikazu “Istorije srpskog naroda” upozorio sam na pojavu pseudoistoričara. O tome sam pisao u časopisu Književnost 8-9-10 (1995) str. 1002-1005. I danas smatram da od mene ima kompetentnijih istoričara koji su trebali da napišu ovakvu knjigu. Međutim, kako oni to nijesu uradili ja sam se odvažio da se prihvatim tog posla. Pri tom, imam potpuno razumijevanje za stav nekih kolega koji smatraju da na knjige pseudoistoričara ne treba odgovarati.

Izgleda da je u pseudoistoriji starina nekoga naroda veoma važan atribut?
- Da, to je potpuno tačno. Čini mi se da je to misao vodilja sa kojom se pseudoistoričari otiskuju u svoja “istraživanja”. Štaviše, imam utisak da naši pseudoistoričari smatraju da su učenost i rodoljublje nekog istoričara upravo srazmjerni starini srpskog roda za koju se taj naučnik zalaže. Na primjer, kada bi se našao neko ko bi ustvrdio da su Srbi “stari”, recimo, sto hiljada godina taj bi po mjerilima pseudoistoričara bio naš najbolji istoričar i najveći patriota. U vezi s tim podsjetiću da se naziv Rus, koji označava ruski narod čiji je doprinos svjetskoj civilizaciji nemjerljiv, prvi put pominje tek 839. godine. To znači da su Rusi zapravo “mlađi” od Srba. Međutim, nijedan od ruskih naučnika nije zbog toga frustriran, a kamo li da pokušava da “dotjera” istorijske činjenice i, eventualno, poveže Ruse sa nekim starim narodom nejasnog porijekla.

Zašto se toliko često poseže za patriotizmom, najčešće lažnim?
- Sve više sam sklon da veoma ozbiljno shvatam pojedine umne ljude koji već poodavno upozoravaju - “čuvaj se onih kojima je rodoljublje zanat”. Naravno, ovu devizu ni u kom slučaju ne bi trebalo apsolutizovati, ali ostaje činjenica da su pojedinci tokom devedesetih godina patritozam koristili za ličnu promociju i, zašto ne reći, dobro su unovčili svoju “privrženost” srpskom rodu. Na taj način su sasvim kompromitovali samu riječ rodoljub koja danas gotovo da ima negativne konotacije i pogrešno se poistovjećuje sa nekakvim zatucanim primitivcem koji je sam sebi dovoljan i ne vidi dalje od svog plota.

Da li vidite neku pozitivnu stranu pseudoistoričara o kojima je riječ?
- Nema sumnje da su pseudoistoričari nanijeli veliku štetu srpskom narodu jer su, između ostalog, podsticali ksenofobiju i samodovoljnost koje inače Srbima nijesu svojstveni. Uz to, oni su još više zbunjivali ionako već dovoljno zbunjeni srpski narod. Međutim, popularnost njihovih knjiga, inače naučno potpuno bezvrijednih, svjedoči i o plemenitoj želji i potrebi ljudi da nešto više saznaju o sopstvenoj prošlosti. S druge strane, pseudoistoričari su se svrstali u front koji stoji nasuprot takozvanim “mondijalistima”. Ovi posljednji odlaze u drugu krajnost i negiraju sve nacionalno. Pri tom, naši “mondijalisti” zaboravljaju da su njemački ili francuski mondijalisti najprije Njemci, odnosno Francuzi, pa tek onda mondijalisti. Rekao bih da je tu riječ o antipodima koji se međusobno pothranjuju.

Kakve su reakcije vaših kolega na ovu knjigu?
- Sa velikim zadovoljstvom moram da naglasim da su reakcije mojih kolega veoma pozitivne. Osim njih, podršku mi pružaju i ljudi koji nemaju nikakve veze sa istorijom, ali su pročitavši knjigu shvatili o čemu se zapravo radi. Telefoniraju mi i pojedinci iz unutrašnjosti, iz manjih sredina, i iskazuju razumijevanje za moje namjere. Upravo to znači da je knjiga postigla svoj cilj. Objektivnosti radi, reći ću da je bilo i nekoliko negativnih reakcija, što se naravno moglo i predvidjeti. Na kraju krajeva, polemička knjiga, a moja knjiga to uistinu i jeste, podrazumijeva i negativne reakcije. Međutim, smatram za neophodno da naglasim jednu činjenicu koja svakako nije bez značaja. Na vijest da će se moja knjiga pojaviti, munjevito i sa vokabularom punim pregrijanog rodoljublja i praznoslovlja, reagovala su trojica dušebrižnika za vaskoliko srpstvo. Oni su pokušali da me bujicom diskvalifikacija nekako na brzu ruku prosto “zatrpaju” i tako amortizuju odjek koji je najava knjige već bila proizvela. Pri tom, knjigu uopšte nijesu ni vidjeli, a kamo li pročitali njen sadržaj i upoznali moju argumentaciju. Taj podatak govori dovoljno sam za sebe i na naročit način me uvjerava da sam ovu knjigu jednostavno morao napisati.

Da li je moguće u bliskoj budućnosti da opet procvjetaju ideje novoromantičara?
- Uprkos činjenici da su pseudoistoričari umnogome izgubili na zamahu to ne znači da oni iščezavaju. Naime, uvijek će biti ljudi kojima će više prijati nekakva “poželjna” umjesto objektivne istorijske istine. Ipak, hoću da vjerujem da će nenaučne teorije kvaziistoričara kao svako pomodarstvo doživjeti sudbinu brzog zaborava.

[Ćipur]

Zbog čega se, po vama, vrše veliki istorijski falsifikati? Koliko je u prošlosti to bila česta pojava?
- Istorijski falsifikati su vršeni zbog nekih pragmatičkih političkih razloga. Klasičan primjer je čuvena Konstantinova darovnica kojom je Konstantin Veliki tobože dodijelio papi čitav niz velikih privilegija. Zapravo je riječ o falsifikovanom dokumentu koji je nastao nekoliko stoljeća kasnije. Istorijskih falsifikata je zaista bilo, ali čini mi se manje nego što se to obično misli.

Kakve su vaše (kao istoričara) prognoze o održivosti najnovije zajednice Srbije i Crne Gore?
- U jednom intervjuu koji sam dao prije tri godine izrazio sam svoj oprezni optimizam u mogućnost održivosti zajednice Srbije i Crne Gore. Pri tom sam podvukao jednu važnu činjenicu koju ću sada vrlo rado ponovo naglasiti da možda ne bi bilo nekakve zabune. Crna Gora ima veću državotvornu tradiciju nego sve republike bivše SFRJ koje su u međuvremenu postale nove države (Slovenija, Hrvatska, Makedonija, Bosna i Hercegovina). To je činjenica koja ne podliježe bilo kakvoj sumnji. Ipak, činilo mi se da je kako Srbiji tako i Crnoj Gori bolje da budu zajedno. Negdje u dubini duše to i danas mislim, ali mi se takođe čini da je realnost u znatnoj mjeri drugačija. Utisak je da su Srbija i Crna Gora zapravo sve udaljenije jedna od druge. Na kraju krajeva, i birači u Crnoj Gori su jednom respektabilnom većinom podržali ideju o samostalnoj Crnoj Gori i to je nešto što se ne može prenebregavati. Međutim, kada se govori o ovom osjetljivom pitanju mora se imati u vidu i stav međunarodne zajednice. Njihove odluke su često presudne jer htjeli ne htjeli moramo priznati da živimo u vremenu kada je suverenitet malih država, pogotovo ovih na tlu Balkanskog poluostrva, u najmanju ruku diskutabilan. Kao običnom posmatraču, koji osim televizije i novina nema nijedan drugi relevantan izvor informacija, nije mi baš najjasnije šta međunarodna zajednica, posebno SAD, zaista želi od zajednice Srbije i Crne Gore i kako gleda na njenu budućnost.

Istoricari ne bi trebali previse da se upustaju u politiku, nema tu nauke!

U ovoj knjizi Radić pokazuje kako novoromantičari svoje zamagljene teze potkrepljuju primjerima iz lingvistike.
- Tako se javljaju tvrdnje da riječ familija nije latinska nego srpska - vamilija (od vama mili) i kao da je riječ bambini srpska od milošte babini. Ima tu i toponimskih “bisera”. Novoromantičari dokazuju da je riječ Kanada nastala tako što su moreplovce sa naših podneblja pitali kuda plove a oni rekli ka nadi (ka + nada).
Jedinstven je i primjer kako se Vuk Drašković našao rame uz rame sa Herodotom i Polibijem! Naime, Olga Luković Pjanović u knjizi “Srbi narod najstariji” navodi citat iz romana “Nož” u kome je pradjeda Draškovićevih junaka objašnjavao holandskom putopiscu starinu srpskog plemena ubjeđujući stranca da su Srbi stariji od Francuza, Engleza, Holandeza.
“Uzeti kao dokaz za etnogenezu jednog naroda u ranom srednjom vijeku dio romanesknog štiva iz druge polovine 20. vijeka, toga se zaista niko među istoričarima medievelistima ne bi “sjetio”. Naravno, sa “istraživačima” koji na ovaj način pokušavaju da dokažu neke svoje tvrdnje nema nauke”, tvrdi Radivoj Radić.



Vujica OGNJENOVIĆ

[Ćipur]

Radivoj Radić (Livno, 22. januar 1954) je srpski istoričar (vizantolog), univerzitetski profesor i naučni radnik.
Radić je osnovnu školu završio u Vrnjačkoj Banji, a gimnaziju u Beogradu. Diplomirao je na beogradskom Filozofskom fakultetu na grupi za istoriju 1980. godine. Decembra 1985. godine odbranio je magistarsku tezu „Oblasni gospodari u Vizantiji krajem 12. i u prvim decenijama 13. veka“. U toku školske 1985/1986. boravio je sedam meseci u Atini na specijalizaciji kao stipendista grčke vlade. Doktorsku disertaciju „Vreme Jovana V Paleologa“ odbranio je u decembru 1991. na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Na postdoktorskom usavršavanju bio je 1997/1998. u Centru za vizantijske studije Damberton Ouks u Vašingtonu.
U Vizantološkom institutu SANU zaposlen je od 1978, trenutno obavlja funkciju zamenika direktora instituta. Od 1994. zaposlen je na Filozofskom fakultetu kao docent, a od 2007. je redovni profesor i šef Seminara za vizantologiju. Istoriju Vizantije predavao je na Filozofskom fakultetu u Prištini od 1992. do 1997. godine. Predaje i na Filozofskom fakultetu u Banjaluci od jeseni 1994, kao i na Filozofskom fakultetu u Nišu od jeseni 1999. godine.
Do 2007. Radivoj Radić je učestvovao na tridesetak naučnih skupova u zemlji i inostranstvu i objavio je preko 120 naučnih radova. Za knjigu „Vreme Jovana V Paleologa (1332—1391)“ godine 1993. dobio je Oktobarsku nagradu grada Beograda za nauku. Saradnik je i „Enciklopedijskog prosopografskog leksikona vizantijske istorije i civilizacije“ koji se izdaje u Atini, kao i član redakcije Zbornika radova Vizantološkog instituta (ZRVI) i Srpskog komiteta za vizantologiju.
Pored akademske karijere, Radić se poslednjih godina naročito bavi i popularizacijom istorijske nauke i posebno vizantijske istorije.

Odabrana bibliografija

• Oblasni gospodari u Vizantiji krajem 12. i u prvim decenijama 13. veka., ZRVI 24—25. (1986), 151—290.
• Vreme Jovana V Paleologa (1332—1391), Beograd 1993.
• Strah u poznoj Vizantiji 1180—1453, I — II, Beograd 2000.
• Iz Carigrada u srpske zemlje, Studije iz vizantijske i srpske istorije, Beograd 2003.
• Srbi pre Adama i posle njega, Istorija jedne zloupotrebe: Slovo protiv „novoromantičara“, Beograd 2005. (drugo dopunjeno izdanje).
• Vizantija, purpur i pergament, Beograd 2006.
• Carigrad, priče sa Bosfora, Beograd 2007.