DUKLjANSKA ARHIEPISKOPIJA I NjENA ULOGA U FORMIRANJU PRVIH JUŽNOSLOVENSKIH DRŽAVA

[Ćipur]

Akademik Branislav KOVAČEVIĆ:
DUKLjANSKA ARHIEPISKOPIJA I NjENA ULOGA U FORMIRANJU PRVIH JUŽNOSLOVENSKIH DRŽAVA

O povijesnom i državotvornom značaju jedne od najstarijih arhiepiskopija na ovom tlu akademik Kovačević piše na osnovu korpusa dokumenata iz desetotomne edicije “Monumenta Montenegrina” koju je priredio Vojislav D. Nikčević. Tekst je objavljen u četvrtom broju “Doclea”, glasilu Dukljanske akademije nauka i umjetnosti




V. Nikčević u “Monumenta Montenegrina” nepobitno dokazuje postojanje Dukljanske arhiepiskopije




Poznato je da se u svijetu, naročito u Evropi, nalazi izuzetno značajna arhivska građa i drugi istorijski izvori ne samo za šire područje Balkana i balkanskih naroda nego i za prostor današnje Crne Gore. Čak i za najstariji period crnogorske prošlosti, dukljansko - zetski, postoje brojna svjedočanstva u arhivima diljem Zapadne Evrope, mnoga od njih su publikovana i relevantnim zbirkama arhivske građe. No, bez obzira na dobru obaviještenost naše istoriografije i istoričara i drugih graničnih nauka, ti publikovani istorijski izvori, rasijani po arhivima, u periodičnim publikacijama i korpusima građe, nijesu bili naročito dostupni većini naših istraživača, iz više razloga. Pasionirani ljubitelj i istraživač ranohrišćanske i vizantijske književnosti, istorije i kulture uopšte, Vojislav D. Nikčević godinama je tragao za dokumentima koja se odnose na drevnu crnogorsku prošlost ali i na neposredno okruženje. Nikčević je prikupio, priredio, opremio pregovorima, rječnikom, listama i komentarima desetotomnu ediciju “Monumenta Montenegrina”, koja predstavlja značajan poduhvat priređivača i izdavača - Istorijski institut Crne Gore. Objavljena dokumenta u ovoj ediciji bacaju novu svjetlost na događaje i zbivanja na prostorima današnje Crne Gore od 343. do 1400. godine i omogućavaju produbljenije i cjelovitije sagledavanje istorijskih procesa, formiranje naroda i stvaranje država, pružaju mogućnost kritičkog sagledavanja crkvene istorije, njeno oslobađanje od stereotipa, nekih “svetinja”, mitova. Pseudosaznanja. Reinterpretacija i revalorizacija srednjovjekovne istorije Crne Gore na osnovu postojećih i novih istorijskih izvora je uslov za uspostavljanje sinteze, cjeline. Građa u ediciji “Monumenta Montenegrina” pokazuje koliko je crnogorska crkvena istorija obezdušena. Duklja više ne izmiče. Brišu se, iako sporo, poželjne “naučne” konstrukcije o narodu, crkvi i državi u Crnoj Gori.
Vojislav D. Nikčević u ediciji “Monumenta Montenegrina” preko niza dokumenata od 343. do 1400. godine, mijenja u potpunosti dosadašnju predstavu o organizaciji crkve i teritorijalnih cjelina na prostorima današnje Crne Gore u epohi vizantijske, potom slovenske uprave, sve do pada pod tursku vlst. Kao takva, edicija je izuzetan doprinos ne samo istorijskoj već i ostalim naukama koje se zasnivaju na istorijskim saznanjima. Nikčević je ovom edicijom uspio da nepobitno dokaže da je, prvo, postojala Dukljanska arhiepiskopija, što su gotovo svi stručnjaci na Balkanu negirali, i drugo, da ukaže, dijelom dokumenata, na njenu nesvakidašnju veliku ulogu i značaj u epohi stvaranja prvih južnoslovenskih država na balkanskim prostorima. Duklja je, starinom i tradicijom, postala prvo osnov za stvaranje kraljevstava Travunije, Zahumlja i Srbije, potom Dalmacije, i na kraju, u epohu u kojoj se stvara nemanjićka Srbija, kraljevstva Dalmacije i Duklje. Duklja je praktično čitav milenijum, od IV vijeka do pada pod tursku vlst, bila nesvakidašnje značajan stvaralac vlasti prvo Vizantije, potom Slovena, i na kraju Rima, koji u potpunosti preuzima sve atribute njene moći 1060. godine kada se stvara ogromno i moćno Kraljevstvo Slovena, koje će tokom jednog vijeka gospodariti balkanskim slovenskim prostorima.
Kao strateški značajan grad, Duklja se javlja, zajedno sa provincijskom Prevalitanom, u epohi nakon Konstantinove obznane hrišćanstva. Posljednji veliki rimski i prvi romejski car, koji je počeo na Bosforu da zida “Drugi Rim”, koji će nakon njegove smrti ponijeti naziv Konstantinov polis (Kontantinopolj), reorganizovao je upravu svoje države kako bi omogućio da hrišćanstvo postane zvanična ne samo religija već i ideologija imperije. Konstantin je, organizujući Prevalitanu kao zasebnu teritorijalnu cjelinu, po navodima u pregovorima Vojislava D. Nikčevića za prva dva toma “Monumenta Montenegrina”, omogućio da stari patrijarhati Antiohija, Akvileja i Aleksandrija, zadrže komunikacije koje su imali u prijehrišćansko doba sa provincijama na Balkanu: “Sa ozakonjenjem da predstavlja ideološku moć carstva, crkva je počela da gradove sa episkopijama i postojećom svešteničkom hijerarhijom grupiše u crkvene provincije. Episkopsko sjedište novostvorene provincije (oblasti) postalo je mitropolija, a episkop u provincijskoj prijestonici dobio je zvanje “mitropolit”.




U godinama iza Prvog vaseljenskog sabora uticaj Duklje bio je mnogo širi od granica Prevalitane




“Mitropolitu su bili podređeni episkopi gradova unutar jedne crkvene provincije (oblasti) (...) Da bi se organizacija crkvenih provincija uskladila sa civilnom, došlo je do reorganizovanja u skladu sa državnom upravom: stari patrijarhati u Aleksandriji, Akvileji i Antiohiji dobili su svoje prvosveštene stolice, a njima se pridružio i patrijarh u prestonom gradu Istoka, Konstantinopolju” (V. D. Nikčević: “Arhiepiskopije Duklja i Prevalitana: Od Konstantina do Vasilija” Monumenta Montenegrina, knjiga II, str. 6).
Nije poznato koliku je teritoriju u tom času zauzimala Prevalitana, da li se prostirala na djelove Epira koji će se vijek kasnije nazvati Novi, niti koje su bile njene granice na dalmatinskoj obali (da li je obuhvatala i Epidaurus), a koje u unutrašnjosti. Činjenica da dukljanski mitropolit Basus učestvuje na saboru u Sardici, 343. godine, sazvanom na zahtjev Konstantinovog sina, imperatora Istoka Konstancija, i da se potpisuje na poslanici upućenoj jednoj od crkava Aleksandrijskog patrijarhata zajedno sa patrijarhom Atanasijem, ukazuje da Duklja kao grad već u to vrijeme, nepunih dvadeset godina nakon Prvog vaseljenskog sabora, zastupa u ime imperijalne kancelarije daleko veće prostore od onih koje je zauzimala Prevalitana.
Nakon Drugog vaseljenskog sabora, u epohi navale Gota, po svemu sudeći još za vlasti Teodosija I, stari helensko - helenistički grad Duklja sa statusom “res publica” (Piero Sticotti: “Rimski grad Doclea u Crnoj Gori”, Podgorica, 1999, str. 162) što znači sa pravom glasa u Rimu i “Drugom Rimu”, postaje, kao mitropolija, jedan od najznačajnijih, čak možda i sjedište čitavog jugozapadnog Balkana, sve dok ga ne razruše Goti 404. godine. Već tada se javlja kao provincija, zbog strateških potreba odbrane sjevernih granica carstva na Ilirikumu, tema Makedonija, kao centralna oblast sa najvećim vojnim kontigentima. Oko 414. godine papa Inokentije šalje poslanicu svom vikaru i zastupniku, solunskom arhiepiskopu Rufu, u kojoj navodi niz episkopskih i mitropolitskih sjedišta, ali samo po imenima njihovih prosveštenika. Jedan od adresata je i dukljanski mitropolit, ali još nije utvrđeno njegovo , ni ime većeg broja poglavara episkopskih sjedišta i civilno - crkvenih administratora u tom dobu, kao ni granice novouspostavljene teme Makedonije na sjeveru. Izvjesno je da joj je tada pripadao Niš - Naisus i predjeli sjeveroistočno i sjeverozapadno od njega, jer se među adresatima poslanice spominje Nicetas (Nikita) titularni episkop Remeziane, u to vrijeme već u poznim godinama života. Među imenima ostalih mitropolita i episkopa, a to su Euzebije, Eustahije, Klaudije, Maksimijan, Eugenije, Gerontije, Jovan, Polihronije, Sofronije, Flavijan, Hilarije, Makedonije, Kalikrat, Zosima, Profut, Hermogen, Vinkentije, Asiolog, Terencijan, Herodijan i Marcijan, jedan je dukljanski mitropolit. Papa traži od svih ovih visokih sveštenih lica - civilnih administratora da propovijedaju pravila vjere ustanovljena na Teodosijevom Konstantinopoljskom vaseljenskom saboru, između ostalih i narodu koji tog časa preplavljuje jug Balkana, Gotima (Monumenta Montenegrina, vol. I, str. 56-62). Istovremeno, iako papa kao prvog adresata navodi svog solunskog vikara, očito je da nema veći uticaj ni na jednog od navedenih mitropolita i episkopa jer se svima pravda da je njegovoj “Stolici podmetnuto na osnovu lažnih glasina” (str. 62) da je prihvatila, po svoj prilici, arijansku jeres. To ukazuje da je tema Makedonija, a sa njom i dukljanski mitropolit, od presudnog uticaja - zajedno sa (arhi)episkopijom Sardike i episkopijom Skoplja (Skupija) - na prostorima južnog i srednjeg Balkana.

[Ćipur]

Duklja je 387. godine dobila status mitropolija prima, njenom tadašnjem mitropolitu Basusu dodijeljeno je zvanje “primasa”. Prvi je na Balkanu dobio “koepiskopa” ili pomoćnog episkopa, po svemu sudeći, određenog samo za pitanja vjere, koji nije bio od uticaja na administrativno upravljanje - to je bio Senecion i njegovo je sjedište, kao pomoćnika, bilo u Skadru, kako navodi Vojislav D. Nikčević u predgovorima za prva dva toma Monumenta Montenegrina. U epohi gotskih napada i stalnih ratova između pristalica stvorene državne crkve i njihovih protivnika - jeretika, po svemu sudeći nakon pustošenja Duklje od Gota, njeno sjedište biva preneseno u Skadar.




Goti su u 5. stoljeću razrušili Duklju, a sjedište mitropolije je iz nje nakratko povučeno u Skadar




O povijesnom i državotvornom značaju jedne od najstarijih arhiepiskopija na ovom tlu, akademik Kovačević piše na osnovu korpusa dokumenata iz desetotomne edicije “Monumenta Montenegrina” koju je priredio Vojislav D. Nikčević. Tekst je objavljen u četvrtom broju “Doclea”, glasilu Dukljanske akademije nauka i umjetnosti
O tome svjedoči poslanica pape Inokentija rimskom vikaru i solunskom arhiepiskopu Rufu, upućena 17. juna 412. godine, u kojoj pomoćnog episkopa dukljanskog mitropolita naziva običnim prezviterom: “Naređujem da se svaka uputa spisa, u stvari arhiva obavi sa previterom” - “cum presbytero senecione” (Monumenta Montenegrina, vol.I, str.168-169). Iz toga proizilazi da kurija nije priznavala Seneciju episkopsko, a kamoli pomoćno arhiepiskopsko dostojanstvo, te da Skadar za nju nije bio episkopsko sjedište. To pravo jedino je imala Duklja. Ova dva dokumenta iz edicije Monumenta Montenegrina bacaju potpuno novu svjetlost na zbivanja na prostorima Prevalitane početkom V vijeka. Naime, stručnjaci u svijetu se već niz decenija spore gdje je bilo prvo i pravo mitropolitsko sjedište, sa zvanjem “mitropolija prima”, u Duklji ili Skadru, a sva sporenja bila su zasnovana na dokumentu sa Veseljenskog sabora u Efezu 431. godine, gdje se kao mitropolit potpisuje niko drugi do Senecion iz Skadra. Dokumenti objavljeni u ediciji Monumenta Montenegrina sada nedvosmisleno ukazuju da je Duklja bila centralno sjedište i “mitropolija prima”, a da se njena arhiepiskopska stolica povukla u Skadar nakon rušenja grada od strane Gota. Prvi put se Senecionu, kao mitropolitu Skadra, prije Vaseljenskog sabora u Efezu, obraća papa Celestin u pismu upućenom episkopima Ilirikuma, bez datuma: “Veoma cijenjenoj i voljenoj braći episkopima Ilirika Perigenu, Dinatu, Basilu, Sapiu, Pavlu, Eternatu, Sabatiu, Julijanu i Senecionu” (Monumenta Montenegrina, knjiga I, str. 184-185). Ako se zna da je papa Celestin Prvi Sveti stupio na tron 422. godine, to znači da je pismo upućeno najkasnije 430. godine (papa Celestin je vladao do 432. godine - Monumenta Montenegrina knjiga VII; str. 102), što znači da je u tom periodu rasformirana tema Makedonija, da je dukljanski arhiepiskopat obnovljen ali da je njegovo sjedište sada bilo u Skadru. Latinski komentatori ovog dokumenta navode da je Senecion samo episkop, kao i mitropoliti Sarda ili Sardike, što ne odgovara ostaloj poznatoj građi, prije svega onoj koju sadrže takozvane “konzostorijalne tablice” - moguće je da je Senecion i dalje za Konstantinopolj bio samo episkop, a možda i za Rim do Vaseljenskog sabora u Efesu, na koji ga papa šalje kao svog izaslanika. Komentatori ovog dokumenta (Monumenta Montenegrina, knjiga I, str. 186) ističu da u tom razdoblju uopšte nije poznata organizacija provincija u Ilirikumu - mitropolitsko sjedište Starog Epira bilo je u Nikopolju, a već je obnovljena tema Mediteranska Dakija u kojoj je najviši administrator bio u IV vijeku dukljanski mitropolit Basus. Još nije utvrđeno gdje se razgraničavaju Mediteranska Duklja i Prevalitana, koje su ponovo formirane 11. marta 422. godine, kada se zajedno sa njima pojavljuju i teme Makedonija, Ahaja, Tesalija, Stari i Novi Epir (Monumenta Montenegrina, knjiga I, dokument na stranama 172 - 183). Takođe još nije utvrđeno da li se Duklja u to vrijeme obnavlja i ko po pravu dukljanskog mitropolita upravlja Mediteranskom Dakijom - nepoznato je koja je ličnost na prostorima Mediteranske Dakije ponijela titulu dukljanskog “primasa”. Senecion, to je više nego očito, postaje arhiepiskop sa svim insignacijama moći dukljanskog primasa tek 6. januara 446. godine, jer ga papa Lav u svojoj poslanici stavlja na prvo mjesto među adresatima na Ilirikumu, nazivaju ga mitropolitom: “Episkopima mitropolitima postavljenim u provinciji Ilirika: voljenoj braći Senecionu, Karozu, Teodulu, Luki, Antiohu i Vigilanciju” (Monumenta Montenegrina, knjiga I, str 204). Senecije upravlja čitavom Mediteranskom Dakijom - što znači da je ovog episkopa kao civilno - vojnog administratora prihvatio i Konstantinopolj (Monumenta Montenegrina, knjiga I, str. 208.). To je posljednji spomen Seneciona i sljedeći dukljanski primas Evender se bilježi na Vaseljenskom saboru u Halkidoniji 451. godine, što znači da je nakon rušenja od strane Gota, Duklja obnovljena oko 446. godine i da je ponovo postala “prima” administrirajući na ogromnom prostoru Mediteranske Dakije.




Duklja je sredinom 8. vijeka imala vlast nad novim kraljevinama Slovena - “sklavinijama”




O povijesnom i državotvornom značaju jedne od najstarijih arhiepiskopija na ovom tlu, akademik Kovačević piše na osnovu korpusa dokumenata iz desetotomne edicije “Monumenta Montenegrina” koju je priredio Vojislav D. Nikčević. Tekst je objavljen u četvrtom broju “Doclea”, glasilu Dukljanske akademije nauka i umjetnosti
Iste 451. godine, nakon završetka veseljenskog sabora u Halkidoniji, za dukljanskog mitropolita postavljen je Maksimus. To je epoha ratova protiv Huna, kada istočno carstvo opet reorganizuje provincije na Balkanu i ovaj dukljanski mitropolit se sa svojim gradom i čitavom oblašću nalazi u novostvorenoj temi Dardaniji (Monumenta Montenegrina, predgovor, knjiga I, str. 20). Nema podataka kada se raspada novostvorena tema Dardanija, ali je poznata godina kada Maksimus prestaje da bude administrator, sa episkopom Skupija (Skoplja) u ovoj provinciji - 458. Nije poznato da li se 494. godine obnavlja Mediteranska Dakija i da li u njoj tada opet administratira dukljanski primas. Dokument - poslanica pape Galesije iz te godine, datirana na 5. avgust (Monumenta Montenegrina, knjiga II, str. 106 - 109), ukazuje da su na Balkanu tada postojale samo dvije ili tri provincije: “Episkop Galesije svim episkopima koji su postavljeni u Dardaniji i Iliriku (u nekim kodeksima stoji i Dakiji)”. Isti papa godinu dana kasnije, 1. februara 495, piše pismo ali samo crkvenim ličnostima Dardanije, što posredno ukazuje da se Duklja još nalazi u sastavu ove provincije (Monumenta Montenegrina, knjiga II, str. 112 - 129) a Dardanijom upravlja arhiepiskop Nikopolja, da li ili ne sa prerogativom dukljanskog mitropolita ostaje nepoznato, do nakon 517. godine, jer papske poslanice njega navode kao vrhovnog vizantijskog administratora u epohi najvećeg bujanja nestorijanske i eutihijanske jeresi (Monumenta Montenegrina, knjiga II, str. 138 - 145, u poslanicama pape Hormisde bečkom arhiepiskopu Avitu i njegov odgovor).
Duklja se kao moćan grad, sjedište crkvene i administrativno - vojne uprave javlja u VI stoljeću, kada se stvara Justinijana Prima, oko čijeg se prava vlasti ne samo u Mediteranskoj Dakiji već i na čitavom Balkanu spore dukljanski mitropolit Pavle i njegovi skadarski pomoćni arhiepiskopi. Nije poznato da li je tada obnavljana Mediteranska Dakija, niti da li je ponovo organizovana, (za duži vremenski period) Prevalitana koja se sporadično spominje u dokumentima u Monumenta Montenegrina. Snaga i moć dukljanske mitropolije u dokumentima se pokazuju tek 743. godine kada ona opet administrira nekadašnjim prostorima Mediteranske Dakije, na kojima ikonoklastički konstantinopoljski carevi formiraju dvije slovenske i jednu slovensko - avarsku državu, kraljevinu Srbiju, Zahumlje i Travuniju: “... i kraljevstvo Travunije Civitati, takođe i za Kotorsko ili Rose, Budvansko, od Avara Lješko, i Skadarsko, svakako i drivastsko, i Polatsko, sa crkvama i parohijama njihovim”. (Monumenta Montenegrina, knjiga III str. 42 - 43). Svi ovi gradovi pripadali su od najranijih vremena dijacezi Duklje, a njena vlast, kao vrhovnog administrativnog centra, prostirala se i na novostvorene “sklavinije”, slovenska kraljevstva vazalna Konstantinopolju, koja su stvorena na teritoriji koju je nekada zauzimala Mediteranska Dakija. Očito je da epoha ikonoklazma potpuno mijenja dotadašnju organizaciju vizantijske uprave, ne samo u balkanskim provincijama. Religijska vlast, što znači da se pravo nadzora graničnih područja i administriranja nad vojnim kontingentima povjerava arhiepiskopu Pazara Andriji, koji najvjerovatnije prelazi u Dukljanski arhiepiskopat da bi preuzeo vlast u svoje ruke. Nikčević u svom ogledu “Sloveni i Avari” (Matica, broj 6, Cetinje, 2001. str. 291) ukazuje da je “arhiepiskop Pazara Andrija bio porijeklom ili dijelom roda Sloven, pa je njemu kurija ponudila mjesto svog upravitelja, drugačije rečeno “zaštitnika interesa Svete Stolice” na Ilirikumu. Njegov je zadatak bio da uspostavi tijesne veze sa arhiepiskopatom u Duklji i tek stvorenom arhiepiskopijom u Splitu koja je naslijedila tradiciju solunske episkopije, te tako ojača administrativnu upravu na prostorima koji su u to doba bili od vitalne važnosti više za opstanak Rima nego za Vizantiju.

[Ćipur]

Kao mitropolia prima Duklja je imala veliku ulogu u razvoju Travunije, Zahumlja i Srbije




O povijesnom i državotvornom značaju jedne od najstarijih arhiepiskopija na ovom tlu, akademik Kovačević piše na osnovu korpusa dokumenata iz desetotomne edicije “Monumenta Montenegrina” koju je priredio Vojislav D. Nikčević. Tekst je objavljen u četvrtom broju “Doclea”, glasilu Dukljanske akademije nauka i umjetnosti
Treba navesti da u tekstu vatikanskog dokumenta piše da je Andrija “archiepiscopo sancte Pitauritane ecclesiae” što je neke od istoričara navelo da ime grada smatraju pogrešno napisanim nazivom Epidaurusa, jer je ovaj dokument u nekoliko varijanti bio poznat balkanskoj istoriografiji još u prvoj polovini XX vijeka i od svih zdušno osporavan”. Sloveni su već gotovo u potpunosti prekrili Balkan, njihove kolonije već su se nalazile i na Peloponezu i u Maloj Aziji, pa Duklja kao stara mitropolija, sa uticajem, prestižom i pod zaštitom i Konstantinopolja i Rima, postaje glavni administrativni centar Vizantije na Balkanu. Tako tradicija predodređuje ulogu Duklje u epohi nastajanja prvih južnoslovenskih država. Kao “prima” ona će ubuduće imati izuzetnu ulogu u misijama pokrštavanja Slovena, ali i upravi nad njima na prostorima koji će se nazvati Srbija, Bosna i Travunija - nepoznato je dokle su se njene granice protezale na sjever na dalmatinskoj obali, ali, sudeći po dokumentu iz papske kancelarije, koji se u izvodima neprekidno ponavlja tokom dugih sporova ko je nasljednik prava dukljanskog arhiepiskopata, Bar ili Dubrovnik, jasno se vidi da se Dukljanska arhiepiskopija razgrančavala sa splitskom nedaleko od južnog područja ovog grada, u Omišu: “Kraljevstvo Zahumlja pruža se sve do splitske provincije, Kraljevstvo Srbije pruža se do Kolocenske, Kraljevstvo Travunije sve do provincije Drača” (Monumenta Montenegrina, knjiga VI, str.128-129). Duklja, kao centralna mitropolija za Travuniju, Zahumlje (Bosnu) i Srbiju ima nespornu ulogu u razvoju južnoslovenskih država, ali neproučena izvorna građa ne dozvoljava da se o tome nešto preciznije kaže. Dva dokumenta objavljena u prvom tomu Monumentu Montenegrina (str. 150 - 163) ukazuje da je 860. godine obnovljena tema Mediteranska Dakija, ali da uz nju, na djelovima njene nekadašnje teritorije postoje i Mezija, i Dardanija i Prevalitana. Po svemu sudeći, kako je već izvršena slovenizacija Balkana, dukljanski arhiepiskopat igra izuzetno važnu ulogu u administriranju ovim vizantijskim provincijama i predstavlja centar odakle se vodi uprava za sve ove oblasti. O tome svjedoči gnjevno pismo pape Nikole vizantijskom caru Mihailu, upućeno 860. godine, u kome sve ove provincije optužuje za protivljenje rimskoj kuriji, pravoj vjeri: “Treba, naime, da se vaše carsko dostojanstvo, za koje smo čuli da ima uticaj u svim crkvenim ustanovama, udostoji da obnovite u vaše vrijeme stari običaj koji je naša crkva imala, da vlast koju je naša stolica imala preko episkopa u Starom i Novom Epiru, Iliriku, Makedoniji, Tesaliji, Ahiji, Dakiji na obali Dunava, Dakiji Mediteranskoj, Meziji, Dardiniji, i Prevalisu, bl. Petru, prvaku apostolskom, niko ne poriče” (str. 158.). Već slovenizovani Balkan, u kome vodeća mitropolitska sjedišta drže pristalice Istočne crkve ili moćnih jeretičkih organizacija kakve su bili monofiziti i nestorijanci, sa paganima ili polupokrštenim Slovenima, ne prihvata uticaj Rima. To svjedoči da su slovenske države, već moćno organizovane, počele da vode ratove među sobom kao na primjer Srbija i Bugarska. Da li se tada, kako Nikčević navodi u svojim predgovorima, za vrijeme patrijarha Fotija, organizuje crkva slovenska i koliki oslonac ima u Duklji - nije poznato. Takođe nije poznato dokle, zaista, na južnoslovenskom Balkanu seže moć dukljanske mitropolije. Da je riječ o za Slovene strateški značajnom crkvenom i administrativnom sjedištu svjedoči posljednji dokument u prvoj knjizi Monumenta Montenegrina, koji govori o izbjeglištvu posljednjeg dukljanskog mitropolita i primasa u Dubrovnik, nakon što je u ratu između bugarskog cara Samuila i kralja Dalmacije Jovana Vladimira, 980. godine (po Farlatijevom navodu u tekstu u Monumenti, radi se o 940. godini, što nije vjerodostojno) Duklja opustošena i sravnjena sa zemljom. Sa njegovim bjekstvom u Dubrovnik gasi se dukljanski arhiepiskopat.




Baru je 1062. pripala vlast nad svim negdašnjim dukljanskim crkvama, a uz njih i nad Srpskom




Kada rimski pontifeks 1062. godine dodijeli palijum i zvanje arhiepiskopa Petru, barskom mitropolitu, on naglašava u svojoj povelji da Barska mitropolija od tog časa nosi sve atribute moći nekadašnjeg dukljanskog arhiepiskopata: “Priznajemo najsvetiju Dukljansku crkvu”, piše papa Aleksandar, naznačavajući da preko Duklje Baru pripadaju sve njene nekadašnje crkve a uz nju “Srpska sa svim svojim pridružnim, Bolonjsku crkvu sa svim svojim pridružnim, Tibuniensku sa svim svojim pridružnim”, što znači sve oblasti koje su bile pod jurisdikcijom slovenizovanog Dukljanskog arhiepiskopata 743. godine (Monumenta Montenegrina, knjiga IV, sr. 44.).
Moć stare dukljanske mitropolije Bar će nositi od tog časa zauvijek. U dokumentu iz 1062. i njegovom propisu iz 1067. godine, koji je rađen za potrebe papskog arhiva, navodi se da Bar po pravu Dukljanske arhiepiskopije ima vlast nad svim crkvama na teritorijama Travunije, Bosne i Srbije: “Kako Latinskim, tako Grčke ili Slovenske kurije” (Monumenta Montenegrina, knjiga IV, str. 48.). Ista odeđenja nalaze se i u postavljenu barskog arhiepiskopa Ilije (1119 - 1124) - ove atribute moći Bar kao nasljednik Dukljanskog arhiepiskopata nosiće sve do stvaranja Kraljevstva dalmacije i Duklje 1199. godine kada počinje da se uzdiže i snaži država Nemanjića. Kako je arhiepiskop barski Petar kasnije postavljen za dubrovačkog arhiepiskopa, to Dubrovnik od rimskih sveštenika i kurije traži da njemu pripadnu prava nekadašnje Dukljanske arhiepiskopije. U nizu dokumenata u četvrtoj knjizi Monumente Montenegrine, naslovljenom “Rat za insignacije moći između Dubrovačke i Barske arhiepiskopije - oko 1100. - oko 1300.” (str. 284-373) vidi se da dubrovački arhiepiskop traži atribute moći koje je Duklja imala poveljom iz 743. godine, ne prihvatajući da ona pripadaju Baru. Neki rimski pontifeksi to pravo, nakon 1100. godine, daju Dubrovniku; papa Paskal II piše poglavaru Dubrovnika Dominiku da je njegov grad dobio moć koju je imala Duklja 743. godine: “svakako Kraljevstvo Zahumija i Kraljevstvo Srbije i Travunije” (str. 248.). To potvrđuje i papa Kalikst 1120. (str. 286), papa Anastasije IV 1153. godine, papa Adrijan 1158, papa Aleksandar 1167. godine. Posljednji 29. decembra 1167. godine piše poslanicu sveštenstvu Gornje Dalmacije, u kojoj traži da se pokore dubrovačkom arhiepiskopu Tribunu, jer pristalice nasljeđa stare dukljanske arhiepiskopije, to je očito, ne žele da priznaju Dubrovnik kao nosioca atributa moći nekadašnje Dukje. Posljednje papske poslanice koje Dubrovnik daju prava nekadašnjeg dukljanskog arhiepiskopata su Urbana III iz 1187. godine i Klimenta III iz 1188. godine.
Sa stvaranjem Kraljevstva Dalmacije i Duklje, Duklja se spominje prvi put kao nezavisna slovenska teritorija u dokumentima vezanim za barskog arhiepiskopa Jovana I, koji prvi nema oznake nad čitavim ogromnim prostorom nekadašnje Mediteranske Dakije - to je dokaz da više ne postoji moćno Kraljevstvo Slovena. Duklja se pominje kao geografski jasno određeno područje koje zahvata prostor južno od Dubrovnika do današnje srednje Albanije - obuhvata, između ostalog, episkopska sjedišta Drivast i Pulat i episkopat Albanije (Monumenta Montenegrina, knjiga IV, str. 82). Navodeći da sveštenstvo i monaštvo na toj teritoriji ne živi u skladu sa kanonskim odredbama zvanične crkve, papa Inokentije III preko svojih legata, Jovana i Simona, nalaže da se crkva u Duklji i čitavoj Dalmaciji dovede u red i prihvati nadležnost rimske kurije. U poslanici barskom arhiepiskopu pisanoj u septembru 1199. godine, povodom slučaja svakog episkopa Dominika, optuženog za ubistvo i falsifikovanje dokumenata rimske kurije, papa navodi: “... koji su istinu o toj stvari potpunije saznali dok su u krajevima Duklje vršili dužnost poslanika, i zato smo se uzdali u njihovo tvrđenje da su, kada su došli u provinciju Gornje Dalmacije...” (Monumenta Montenegrina, knjiga IV, str. 90). To ukazuje na granice koje je Duklja dobila sa početkom vladavine Vukana kralja Dalmacije i Duklje - te će njene granice ostati, između ostalog i pod nazivom Gornja Dalmacija sve do XIV vijeka.

(Kraj)