[size=6]EKSEROM U VODU
Vitez i klovn[/size]
piše: Veljko Radović
Mlad i poletan, još nenapadnut tuberkulozom, Njegoš juri na doratu Cetinjskim poljem. Bijesni galop tog bića sa šest nogu (tako rođeni konjanici, Mađari, tepaju sebi) posmatra Matija Ban, od njega pet godina mlađi diplomat, književnik i vjerovatno još nešto tajno. Njegoš nije uopšte ljubio kamilavku kad je bio protokolom primoran da njome pokrije ne mnogo srećnu glavu, i u tom burnom trku mu je simbolično pala na zemlju. Ipak ne zaustavlja konja, nego je napravio krug oko kape. Dugačkom rukom je zgrabi, i stavi je na glavu. Kad je dorata zaustavio uzdom pred Banom, reče veselo i nepodrivenog autoriteta: “Eto, gospodine Bane, ja krenuh ka vitez, a završih ka klovn!”
Za mene je to prvi dokaz o postojanju visokog duha ironije u Crnoj Gori, koja i danas prečesto misli provincijalno patetično, i “heroičeski”. Da je ta država imala bar malo veseliju sudbinu, manje okrutnu istoriju, danas bi bila nesrazmjerno modernija, jer bi bogatije razvila ironijski i kritički stav bez kojega nema dubokog i cjelovitog uma. Naravno, ne kažem da bi i tada dosegla nedostižno suverenu “oksfordsku ironiju”, za koju ništa nije “potpuno” tragično (Šekspir je, uostalom, prvi doveo u najveću blizinu tragično i komično, sveto i profano). Ali bi, svakako, bila zrelija i tiša. Likovi iz Njegoševog djela, Vojvoda Draško i Pop Mićo, izvrstan su dokaz za to. No, plemenska Crna Gora i danas slavi upravo ono što je u njemu najskučenije i najslabije, “budničko” i “heroičesko”! Monotoni plemenski duh nikad ne može da bude ironičan, jer nije inventivan niti slobodan. Kultura cjelovitosti i raznolikosti je plodna simbioza humora, ironije i “monumentalnosti” - tek tada je duh zrio, i potpun. To je siguran znak da je zajednica izašla iz kolijevke i svoga duhovnog djetinjstva. Njegoš je, prvi u crnogorskoj istoriji i kulturi, uveo u opticaj antički pojam ironije i “klovneraja”, nagovještavajući budući skok svoga ratobornog plemena iz prirode u kulturu krajem XIX vijeka. Zato što je zrela, velika njemačka rasa je i mogla da izluči dubok zaključak Tomasa Mana izražen time da je Gete “pjesnik totalne ironije”.
Na tragikomičnu provincijalnost i zabačenost svake vrste miriše mudrijašenje zaleđenog plemenskog svijeta koji zna samo Jedno bez Drugoga, i uvijek razmišlja samo u kategorijama Da-Ne. Opisujući smiješnu nepodesnost preozbiljnih i patetičnih, vječno moderni Mišel de Montenj je, prije nekoliko vjekova, napisao: “Na smijeh me ne navode naše ludosti, nego naše mudrovanje”. Mnogo docnije od njega, i na jasnom tragu zrele i mudre Evrope, i briljantni Britanac Oldos Haksli je ironizirao na račun “profesionalnih mudraca”: “A zašto bi naša mudrovanja izazivala smijeh pametna čovjeka?”
Infantilni mudrijaši plemena s ovih strana, avetni egzoti van vremena i istorije, poznati su Evropi odavno. Tako je do francuskog pisca i kozera Alfonsa Dodea doprlo saznanje o postojanju groteskne protuve i samozvanca tipa “kneza” Nikole Vasojevića, i tako je dobio obilat materijal za slavni roman Tartaren Taraskonac. Poslije toga se hvalisavi i nezreli plemenici crnogorski lakog uma, bez imalo smisla za samoironiju i samokontrolu - a pretovareni tragikomičnim pretenzijama i manijom veličine tako svojstvenom provinciji - mogu zbirno nazvati tartareni taraskonci.
U Staroj Grčkoj se svaki kruti čovjek “četvrtastog” mozga bez smisla za humor nazivao agelast. Time bi bio jasno označen kao neko napadnut bolešću uma naročite vrste. Ta umna rasa je prije više od 2000 godina već znala da je vječno “ozbiljni”, namršteni i mrgodni um, zapravo, opasno bolestan. Prije Grka su Egipćani - od kojih su ovi prvi učili kao dobri đaci - mislili s dokazanom ironijom. Ne tako davno je, na primjer, nađena tablica od pečene gline na kojoj je prikazan sam božanski faraon kako dlanovima drži mornu glavu, očito poslije pijane terevenke, dok pješčani sat iza njegovih leđa pokazuje rano jutro (pet sati). Do takvog stila i samoironičnog stava ne može da dopre patetični plemenski um. Uostalom, ko je vidio duhovito dijete?
Pisac Tartarena Taraskonca je mrtav 107 godina. Zbog tog, više nego opravdanog, razloga ne može da zna da su članovi nekog udruženja boraca “oslobodilačkih” ratova od 1912. godine do dana današnjega i dalje, nesvjesni humoristi, odlučili da osnuju Republiku Andrijevicu. Nije se ta razumna ideja čula prvi put, jedino se još ne zna u kakvom će odnosu biti Andrijevica i Murino. Kao Njujork prema Vašingtonu, vjerovatno? Srećom, Vasojevićki zakonik je gotov, odavno postoji, i predstoji samo njegovo “prokrvljavanje” i oživljavanje. Jedan od članova tog besmrtnog “taraskonskog” zakonika glasi: “Ko nije oldžija, da bude nagondžija”.
“Taraskonska” narodnjačka stranka iz Nikšića, instalirana na čuvenom kauču “patriote iz Haga”, poslala je prije petnaestak godina delegaciju da osnuje “Dubrovačku republiku”, i tako je priključe lomnom Nevesinju i uopšte Srbstvu i “panslovenstvu”. Da ta pamet nije proizvela više stotina hiljada mrtvih, da nije varvarskog rušenja priznate opštesvjetske baštine kulture i nepojamnih nečovječnosti i divljaštva, sve bi to bilo zanosno humoristično. Možda bi samo geniji ironije Gogolj i Jonesku zajedno (uz Erazma Roterdamskog i njegovu besmrtnu Pohvalu ludosti) mogli da zamisle takvu delegaciju kako grede ka zlosrećnom Dubrovniku, a pred njom kalauzi niko drugi do profesor univerziteta (tehničke naravi).
Neumrlom “taraskonskom” registru nesumnjivo pripada ideja, koja normalnom umu ne može da bude rasvijetljena, “najvećeg Vasojevića poslije Karađorđa” da Srbija hitno uspostavi konfederaciju s inače nepitanom Grčkom, iako je Grčka članica “zločinačke NATO-alijanse”?! Cijeli odrasli svijet se homerskim grohotom smijao toj grotesknoj zamisli “novog Pašića” o uniji zemalja koje čak nemaju zajedničke granice. “Taraskonci” nebeske Srbije, i “spartanski” fragment Crne Gore koji se takođe vrzma po tom istom nebu, zaista savršeno opravdavaju neobično lucidnu misao italijanskog književnika Luiđija Pirandela, dobitnika Nobelove nagrade: da su upravo Sloveni najbliži smislu života, jer su od njega stvorili svijet sveopštih obmana i laži (“Bez obmana nema ni opstanka ni života”). Kao i Milan Kundera, češki pisac čije je cijelo djelo upravo potopljeno u “živu” i zasićeno prefinjenim duhom svjetske ironije, smatram apsolutno pogrešnim i primitivnim shvatanje da je ono što je smiješno “lakše” od tragičnog. Naprotiv, upravo u tragičnom ima utješne iluzije veličine i smisla, jer je komično - “otkriće ponora”. Vječno je neuvela i misao Kantova da je u osnovi smiješnog doživljaj besmisla. Prirodno, ništa nije udaljenije od “taraskonskih” i “panslovenskih” zamlata nego misao da ironija na blag način vlada životom, još manje da je duh istinskog humora višega reda i ironije uvijek sjetan (Flober: “Jednom riječju, veselosti je malo”).
Koliko duh ironije i humora unosi red i poredak u iracionalnosti, svjedoči i misao rođena 1810. godine u zrelom umu Žozefa de Mestra, koji je kao rojalist pobjegao od komunarske sjekire Francuske revolucije čak u Petrograd: “Moramo pokušati da njemačku bolest maglovitosti suzbijemo pariskom živom, inače poznatom kao poruga”. Već tada je taj “čudni” čovjek zapazio otrežnjujuću prirodu humora i spasonosne ironije kao njegove suštine. Njemu tada “još“ nije moglo da bude dovoljno poznato da nijedan rasist, totalitarist i radikalski nihilist nije imao i nema ni najmanjeg smisla za humor. Tiranije su, bez izuzetka, stroge, “ozbiljne” i bespolne (ajatolah Homeini: “Islam nije zabavan”). Ironija je pogled na svijet pitomih i duhom oblagorođenih, a humor “dobrodušna strana istine”. I prije Frojda, Junga i ostalih psihoanalitičara, naslućivalo se da je nepostojanje smisla za humor kao “vrhunca dubokog osjećanja” znak bolesnog duha. Zet Marksov, pjesnik Pol Lafarg, opisao je mišljenje, u tom trenutku vladajuće, da je nesposobnost za smijeh i ruganje prolazna bolest duhova “koje su premorili revolucionarni događaji”. Zdrav i potpun, oslobođen duh se prirodno raduje lijepoj šali, kao bubrezi kruškama.
» STARINARNICA IDEJA, MISLJENJA, STAVOVA I ....
Originally Posted by Met
Bookmarks