Ja Neznam No Znateli Vi A ???????????

Crna Gora U Egzilu !!!!!!!!!!!!!!!!!!

--------------------------------------------------------------------------------

Napomena:
Dugujemo neizmjernu zahvalnost profesoru dr. Šerbu Rastoderu koji nam je, uz primjerak najnovijeg izdanja knjige Crna Gora u egzilu, knjiga I i II, poslao i kopiju iste na CD-ju. Time je umnogome olakšao način da mnogi od vas po prvi put pročitaju neke djelove iz perioda najveće patnje crnogorskog naroda i uništavanja crnogorske hiljadugodišnje državne nezavisnosti od strane zvanične Srbije. Način na koji je propagandna mašinerija obavljala svoj prljavi zadatak ponavlja se u sličnim prilikama i nakon cijelih sto godina. Zbog obimnosti dokumenata i materijala kojima ove dvije knjige raspolažu (1122 stranice) mi smo za vas izdvojili samo jedan mali dio iz koga se može izvući dovoljno zaključaka. U odnosu na nečasni zadatak koji je u to doba obavljala velikosrpska politika putem izdajica iz redova crnogorskih građana (poput jednog od najvećeg među njima - Andrije Radovića) i raznih emigrantskih listova - danas je tu ulogu preuzeo šovinističko nacionalistički list srpske dijaspore pod nazivom VESTI. Vesti su novine koje propagiraju mržnju prema crnogorskom narodu i samoj Crnoj Gori i unose zlu krv među naša dva naroda. Izgleda da su u emigraciji VESTI preuzele ulogu lista Ujedinjenje! Da li sve to rade po nečijem diktatu koji učestvuje u njihovom finansiranju ili ne nama ostaje nepoznanica, ali je naše da upozorimo svakog građanina Crne Gore kojemu je Crna Gora na srcu da prepozna anticrnogorsko djelovanje ovog lista.
............


Zvanična Srbija, odnosno njena vlada na Krfu, odlučila je da uopšte ne razgovara sa crnogorskom izbjegličkom vladom o ujedinjenju, već da pomaže one Crnogorce koji su se našli u inostranstvu i bili spremni da slijede njenu politiku. Od kraja 1916. godine Nikola Pašić i srpska vlada intenzivno su se bavili pitanjem ujedinjenja Crne Gore i Srbije. Pri srbijanskom ministarstvu spoljnih poslova osnovan je Crnogorski odsjek, na čijem čelu je bio Svetozar Tomić, sa zadatkom da među izbjeglim Crnogorcima širi politiku ujedinjenja u skladu sa interesima Srbije. Poslije ostavke na mjesto predsjednika crnogorske vlade i neslaganja sa kraljem Nikolom povodom pitanja ujedinjenja Crne Gore i Srbije, Andrija Radović je u Parizu početkom marta 1917. godine osnovao Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje. Za sjedište odbora određena je Ženeva, a u njegovom programu kao glavni cilj naznačena je borba za oslobođenje koje treba da dovede do ujedinjenja Crne Gore i Srbije u jednu državu, kojoj bi se potom priključile ostale jugoslovenske zemlje. Odbor je izdavao list Ujedinjenje, preko kojeg je vršena propaganda u smislu programskih načela. Rad odbora je finansirala vlada Srbije i on je u cjelini zastupao njenu politiku. Na taj način je bila organizovana široka propaganda protiv zvanične Crne Gore, a nosioci propagandnih akcija bili su Crnogorci koji su se opredijelili za politiku bezuslovnog ujedinjenja, okupljeni oko srpske vlade, Crnogorskog odbora ili neke druge organizacije koja je radila po neposrednim instrukcijama te vlade. Tako je zvanična Srbija formalno bila izvan kampanje koja se vodila protiv zvanične Crne Gore, te se u javnosti i kod saveznika stvarao utisak da je bezuslovno ujedinjenje opšte opredjeljenje samih Crnogoraca. Shodno takvoj politici, Crna Gora neće učestvovati u donošenju Krfske deklaracije, iako suštinski i formalno postoji kao međunarodno priznata država. Krfsku deklaraciju je podržao Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje, kojeg je kao predstavnika Crne Gore priznavala samo srpska vlada. I dok će se u završnici samog procesa ujedinjenja, pored Jugoslovenskog odbora, koji, poput Crnogorskog odbora, nije imao ni međunarodni ni unutrašnji legitimitet, pojaviti i Narodno vijeće, kao predstavnik Južnih Slovena u Austro-Ugarskoj, u crnogorskom se slučaju u završnici neće pojaviti ni Crnogorski odbor ni zvanična Crna Gora (kralj, vlada, skupština), koja je imala puni međunarodni subjektivitet. Pri tome, Crna Gora je bila međunarodno priznata, nezavisna, saveznička država, čiju je teritoriju okupirala Austro-Ugarska, članica Centralnih sila.

[1] Radović Andrija (Martinići, 28. I 1872-1947), političar, ministar i predsjednik vlade, predsjednik Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje. Osnovnu školu i tri razreda gimnazije završio je na Cetinju, a potom u Italiji, kao pitomac knjaza Nikole, artiljerijsko-inženjersku akademiju (1890-1894). Po povratku sa školovanja radio je kao vojni inženjer. Oženio se 1902. godine kćerkom vojvode Boža Petrovića i potom jedno vrijeme radio kao sekretar vojnog savjeta, maršal dvora i načelnik Ministarstva unutrašnjih djela. U vladi Lazara Mijuškovića bio je ministar finansija i građevina (6. XII 1905 - 11. XI 1906), potom predsjednik vlade (19. I 1907 - 4. IV 1907). Jedan je od osnivača Narodne stranke. U Bombaškoj aferi osuđen je na 15 godina robije. Međutim, pomilovan je 1913. godine, kada su mu vraćena sva državna prava. Postavljen je za državnog savjetnika, a početkom I svjetskog rata za zastupnika za nabavku hrane i municije kod saveznika. U periodu 20. XII 1915 - 4. I 1917. bio je ponovo ministar finansija i građevina. Kapitulacija Crne Gore zatekla ga je u Italiji, odakle je otišao u Bordo, gdje na nagovor kralja Nikole sastavlja vladu (29. IV 1916 - 4. I 1917). Predaje kralju Nikoli memorandum o ujedinjenju Crne Gore i Srbije i, nezadovoljan odlukom da se ovo pitanje rješava poslije rata, daje ostavku i osniva Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje, koji, uz finansijsku pomoć srpske vlade, vodi kampanju za bezuslovno ujedinjenje, stvarajući među interniranima odbore i legije dobrovoljaca. U Ženevi pokreće list Ujedinjenje, koji izlazi od aprila 1917. (od avgusta do 15. decembra 1918. list izlazi u Parizu) i oko kojeg okuplja pristalice bezuslovnog ujedinjenja i vodi kampanju protiv kralja Nikole i njegovog režima. Poslije ujedinjenja bio je član delegacije KSHS pri Mirovnoj konferenciji u Parizu, gdje je radio kao ekspert za crnogorsko pitanje. Zalagao se za ustupanje Skadra Crnoj Gori, zbog čega je dolazio u sukob sa Nikolom Pašićem. Jedan je od osnivača Demokratske stranke u Crnoj Gori, nosilac poslaničke liste. Za poslanika je izabran na izborima 1920, kao i 1927. godine, kada je postavljen i za člana uprave Narodne banke. Godine 1928. izabran je za viceguvernera i tada definitivno napušta politiku.

Milutinović Dragutin (1865-1941), general koji je ušao u Crnu Goru oktobra 1918. godine. Predvodio je trupe koje su se prvobitno nazivale Skadarske, a potom Jadranske. Prema njegovim zabilješkama, koje se čuvaju u A SANU 11441/11443, pred odlazak na dužnost komandanta Skadarskih trupa uoči ulaska u Crnu Goru, regent Aleksandar mu je rekao: Vama je osiguran čin generalski, jer ste to i ranije zaslužili. Pri radu u Crnoj Gori nemojte biti meka srca, kralju Nikoli treba zabraniti dolazak u Crnu Goru po svaku cenu, pa ma upotrebiti i krajnja sredstva. Na osnovu naredbe Vrhovne komande od 30. XII 1918. i 8. I 1919. godine, štab JugosloFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITvenske divizije premješten je na Cetinje, gdje je počeo da djeluje kao štab komande Zetske diviFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITzijske oblasti, koja je bila u sastavu II armijske oblasti.


.....


Crna Gora je ušla u rat da priskoči Srbiji u pomoć; jedino je Crna Gora bila ona koja je 1915. spasla srbijansku vojsku i žrtvovala je za to sve, pa i samu sebe. Ali sve bješe uzalud, jer zvanična Srbija, zapojena nekim orientalnim mentalitetom, klevetala je Crnu Goru i plela je protivu nje intrige kod Velikih Sila, najprije tokom 1914. i 1915., zatim u izgnanstvu. Zbog tih intriga, Crna Gora je 1914. i 1915. bila lišena potpore Savezničke. Za sve vrijeme, zvanična je Srbija smatrala Crnu Goru kao suparnika u zakonitom nasljeđu bivših turskih, a tako i bivših austrougarskih zemalja. Zbog toga, ona nije prezala ni od kakvih sredstava za uništenje Crne Gore; zbog toga je ona počinila i ova najnovija nasilja po Crnoj Gori, zbog kojih je u zemlji nastala ova strahovita anarhija.
.......

Dodatak I.

Dokumenat koji očigledno dokazuje da je crnogorska vojska krajem 1915. spasla srbijansku vojsku da ju ne zarobe Austrijanci, Nijemci i Bugari.

Izvještaji srbijanskog đeneralštabnog pukovnika Petra Pešića o vojničkim operacijama crnogorske vojske, krajem 1915.

8. oktobra. - Neprijatelj je učinio napad na Drini, između Višegrada i Huma; svi juriši su odbijeni. Nekoliko čamaca, puni neprijateljskih vojnika, potopljeni su. Borba traje između Višegrada i Lima.

9. oktobra. - Neprijatelj pokazuje veliku aktivnost duž cijele Drine i na više mjesta je činio pokušaje da pređe rijeku.

10. oktobra. - Neprijatelj nastavlja napade na Drinu. Odbijen je, uz gubitke, osim na jednom mjestu blizu Višegrada, gdje mu je pošlo za rukom da pređe rijeku sa jednim dijelom svojih četa. Borba traje.

12. oktobra. - Borba traje duž cijele Drine i kod Gacka. Svi napadi su odbijeni.

13. oktobra. - Cijelog dana neprijatelj nije mogao postići nikakva uspjeha na Drini. Kod Višegrada neprijatelj je zadržan. Napad na Gacko odbijen je.

14. oktobra. - Neprijatelj je na Drini razvio veću aktivnost no obično. Prema Višegradu, naše čete su u energičnom napadu uzele poziciju Suha Gora - Dobrum. U tim borbama neprijatelj je imao teških gubitaka. Zarobili smo neprijateljskih vojnika.

15. oktobra. - Borbe se nastavljaju na pozicijama oko Višegrada u pravcu Suha Gora - Dobrum. Rezultat se još ne zna. Na Drini prepucavanje artiljerije.

16. oktobra. - Neprijatelj je ponovio napade na pozicije Suha Gora - Dobrum i uzeo ih. Naše čete su se povukle na druge pozicije u pozadini, održavajući vezu s neprijateljem. Na Drini, opšta artiljerijska borba, bez rezultata.

17. oktobra. - Neprijatelj je počeo napadati pozicije Varda-Bijelo Brdo, ali je spriječen u napredovanju. Borba se nastavlja. Na Drini artiljerijska borba.

18. oktobra. - Borbe južno od Višegrada. Neprijatelj je oštro napao i kad je došao do razmaka za juriš, hrabri Crnogorci pođoše na juriš, s bombama u rukama i primoraše ga da se povuče, zatim ga goniše do Suhe Gore. Zarobismo jednog oficira i 100 vojnika; uzeli smo četiri topa i jedan mitraljez. Neprijatelj je noću napao na frontu Vuči Do-Troglav i, poslije oštre borbe, zauzeo je Troglav. Borbe traju.

19. oktobra. - Borbe se vode južno od Višegrada gdje je neprijatelj imao teških gubitaka: zarobili smo 3 oficira i do 300 vojnika. Jedan zarobljeni ljekar tvrdi da je neprijatelj danas imao 800 poginulih i ranjenih. Na frontu Troglav-Vuči Do bitka se nastavlja. Neprijatelj je zadržan na granici; gubici njegovi ogromni su.

20. oktobra. - Borba se nastavlja na pozicijama kod Višegrada, gdje smo zarobili 60 vojnika. Blizu Višegrada borba se cio dan nastavlja u našu korist. Zarobili smo 20 vojnika.

21. i 22. oktobra. - Borba se nastavlja na frontu Troglav-Vuči Do, i poslije kontranapada preoteli smo pozicije na granici. Na Troglavu smo uzeli 2 brdska topa, 3 mitraljeza, 1 reflektor i mnogog drugog ratnog materijala. Neprijatelj je ostavio velik broj poginulih, među kojima više oficira, od kojih jednog komandanta i jednog ljekara. Od 29. oktobra do danas, neprijatelj je s većom žestinom napao na front 2. kolone. Napad pješadije bješe praćen oštrom paljbom teške artiljerije. Krvave borbe vodile su se i danju i noću; naše hrabre trupe suzbile su sve neprijateljske napade. Naši protivnici uspjeli su jedino to što su na granici uzeli jednu poziciju bez većeg značaja. Borba se nastavlja. Neprijateljski gubici su ogromni. Treća kolona je otela: 4 brdska topa, 3 mitraljeza, 600 pušaka, 700 komada raznog inžinjerskog materijala i ogromnu količinu municije, a zarobila je 6 oficira, 2 ljekara i 300 vojnika. Na ostalim frontovima artiljerijska borba.


23. oktobra. - Borba na Grahovu vodi se cio dan s najvećom žestinom. Naši hrabri vojnici suzbili su sve neprijateljske napade. Neprijatelj nije uspio da nam uzme pozicije i odbijen je s velikim gubicima. Druga kolona uzela je: 4 topa, 4 mitraljeza, 3 telegrafska aparata, 1 reflektor, 70 konja, 100 pušaka, 100.000 fišeka. Zarobljena su 2 oficira i 30 vojnika.

31. oktobra. - Cio dan neprijatelj je napadao s velikom energijom i nadFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITmoćnim brojem. Svud je odbijen, osim u pravcu Višegrada, gdje smo mi napustili neke pozicije. Neprijatelj je imao gubitaka.

1. novembra. - Neprijatelj nastavlja sa dvije divizije napadati front 3. kolone. Borbe su trajale cio dan. Uspjelo nam je da održimo sve naše pozicije. Neprijatelj je imao gubitaka.

2. nov. - Neprijatelj je nastavio svoje napadaje duž cijelog fronta 3. koFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITlone, ali je odbijen uz velike gubitke. Jedan od naših bataljona je samo na jednom mjestu zarobio 121 vojnika i 2 oficira, koji pripadahu jednoj neprijaFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITteljskoj kompaniji od 152 vojnika. Ostalih 29 su poginuli.

3. nov. - Neprijatelj je brojno nadmoćnijom silom oštro napao cio front 3. kolone. Naše trupe povukle su se na svoje prvašnje položaje na Limu. Usljed opšte situacije na bojnom polju srbijansko-crnogorskom i zbog energičnih napada na naše čete na Limu, 3. kolona je primila naređenje da se povuče na glavne pozicije za odbranu. Na ostalim frontovima, artiljeriska paljba i poneki pješadijski napad.

13. nov. - Slaba artiljerijska borba bez promjene na svima frontovima osim oko Foče, gdje je bilo pješadijske borbe ali bez uspjeha neprijatelja.

15. nov. - Neprijatelj je uzeo Foču (u Bosni), Metaljku i Prijepolje (u Srbiji). Jedan naš bataljon zarobio 1 oficira, 3 podoficira i 50 vojnika. Na drugim frontovima nema promjene.

16. nov. - Napali smo neprijatelja kod Metaljke, potukli ga, te bježi put Goražde. Usljed jakog pojačanja od strane Priboja i Pljevalja, naša vojska uzela pozicije za odbranu Pljevalja. U jučerašnjim borbama zarobili smo 30 vojnika.

18. nov. - Jake neprijateljske kolone pojavile su se od Metaljke i Priboja; izdano je naređenje da napustimo Pljevlje i da zauzimemo nove borbene pozicije.

19. nov. - Neprijatelj energično napao naše pozicije oko Ćehotine, ali je svugdje odbijen.

24. i 25. nov. - Oštri neprijateljski napadi na frontu Jabuka-Mataruge-Sjenica-Trešnjevica. Zarobili smo preko 100 vojnika.

30. nov. - Oštre borbe su se vodile 27., 28. i 29. novembra na frontu 2. i 3. kolone, bez rezultata.

2. decembra. - Neprijatelj je 30. novembra oštro napao cio front 3. kolone, upotrebljujući tešku artiljeriju. Napad je odbijen; a 1. decembra očajno je napadao 3. kolonu. Povukli smo se na pozicije sjeverno od Šahovića i Bijelog polja, u pravcu Peć-Rožaji. Poslije višednevne borbe, neprijatelj je danas uzeo Rožaje.

4. dec. - Neprijatelj je 2. i 3. decembra nastavio svoje napade na 3. kolonu, koja se povlači na nove položaje. 4. decembra napao je liniju Kraljeva gora-Šahovići-Bijelo polje. Zarobili smo 100 vojnika.

6. dec. - Na frontu 3. kolone neprijatelj je odbijen blizu Lipovca. U pravcu Berane-Rožaji neprijatelj je kontra-napadom odbijen do Rožaja. Zarobili smo 50 vojnika.

9. dec. - Napadi na front 3. kolone odbijeni su.

13. dec. - 3. kolona je 12. decembra potukla neprijatelja i uzela mu sela: Gudužu,[1] Gudujevo,[2] Dobri do i Bar.[3] Neprijatelj je ostavio preko 500 mrtvih. Zarobili smo 1 kapetana i preko 100 vojnika.

20. dec. - U pravcu Mojkovca slaba pješadijska i artiljerijska borba. U pravcu Suhi do-Berane neprijatelj je preduzeo oštar napad, ali je odbijen. Na ostalim djelovima ovog fronta, slaba pješadijska i topovska borba, bez promjena.

21. dec. - Kod Mojkovca oštra borba trajala je cio dan. Neprijatelj je odbijen uz velike gubitke. U pravcu Suhi do-Berane slaba paljba. Napali smo Bogićevicu i suzbili neprijatelja prema Dečanima.


.....


14. Protestna nota crnogorske vlade Konferenciji mira u Parizu u kojoj optužuje za zločine vojsku Kraljevine Srbije



Neji, 7. (20.) marta



Kr. Vlada uputila je članovima Konferencije Mira u Parizu ovu protestnu notu:

Konferencija Mira u Parizu obrazovala je nedavno naročitu komisiju koja ima ustanoviti ko je odgovoran za rat, i konstatovati sve zločine počinjene u toku rata i ratnog stanja. Ta komisija je utvrdila da je njemačka vojska, dok je držala zaposjednute krajeve, počinila trideset vrsta raznovrsnih zločinstava.

Potpisani je, u ime Vlade Kr. Crne Gore, prinuđen nažalost, da i on mora podnijeti jednu sličnu listu! Ta lista je spisak onih zločina, koje je prema nama počinila ne samo vojska Centralnih sila, već i vojska jednog od naših Saveznika - vojska Kraljevine Srbije.

Od tih trideset vrsta zločina vojska Kr. Srbije učinila je u Crnoj Gori četrnaest vrsta, i to:

1. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom prvom: vršila je pokolj nad civilnim stanovništvom.

2. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom trećom: mučila je civilno građanstvo u Crnoj Gori.

3. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom četvrtom: puštala je da gladuje civilno građanstvo u Crnoj Gori.

4. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom petom: vršila je otimačinu u Crnoj Gori.

5. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom osmom: internirala je civilna lica pod divljačkim okolnostima.

6. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom desetom: uzurpirala je crnogorske civilne vlasti za vrijeme svoje okupacije.

7. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom jedanaestom: u okupiranim oblastima Crne Gore prisilno je vršila rekrutaciju.

8. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom dvanaestom: vršila je pljačku po Crnoj Gori.

9. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom trinaestom: vršila je konfiskaciju nepokretnih imanja u Crnoj Gori.

10. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom trinaestom: nezakonito je vršila rekviziciju po Crnoj Gori.

11. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom petnaestom: pobila je vrijednost crnogorskom državnom novcu (smanjivši mu vrijednost za sedamdeset i pet po sto od zakonite mu vrijednosti).

12. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom sedamnaestom: pustošila je i rušila imovinu, bez ograničenja.

13. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom devetnaestom: rušila je istoriske spomenike.

14. - Vojska Kr. Srbije učinila je zločin kvalifikovan tačkom dvadeset i devetom: zloupotrebila je bijeli barjak (za vrijeme ustanka).


Pored ovih konkretno nabrojanih zločina, izvršenih najvećim vandalizmom, ista vojska je izvršila i najveći međunarodni javni zločin, i to na očigled sviju naših Saveznika, a naime, ona je izvršila invaziju u Crnu Goru, u Savezničku državu, u cilju instaliranja svojih vlasti i proglašenja za suverena Crne Gore svoga vrhovnog komandanta Kralja P. Karađorđevića. To je ona i izvršila s najvećim nasiljem i tiranijom.

.....

78. Nota crnogorske vlade Društvu Naroda protivu srbijanskih zločina u Crnoj Gori


Gospodine Predsjedniče,

U ime Vlade Crne Gore, čast mi je uputiti Vašoj Ekselenciji fotografiranu treću stranicu lista "Tribune"[1] (iz Beograda), organa radikalne stranke gg. Pašića i Vesnića.

Ovaj organ srbijanske radikalne stranke publikuje zločine počinjene prema crnogorskom narodu, stavljajući ih na teret režima, koji su šefovi ove stranke uveli u Crnoj Gori poslije njene okupacije od strane srbijanske vojske.

Iz priloženog prevoda, Vaša Ekselencija će se moći uvjeriti da ovo priznanje organa radikalne stranke potvrđuje zločine, koje su vojska i srbijanske vlasti počinile u Crnoj Gori, a koje je Vlada Crne Gore iznijela u svojoj zvaničnoj publikaciji "Dokumenta o srbijanskim zvjerstvima u Crnoj Gori",[2] i koju sam imao čast, da Vam uputim.

Evo što ovaj list tvrdi:

1. Da su srbijanski vojnici stavljali mačke pod kotule žena, pri tijelu, u Rovcima (oblast Kolašina), tukući ove mačke, koje, razjarene, ujedahu ove nesretne žene prouzrokujući im užasne bolove. Ovo je činjeno u cilju da ih primoraju da pokažu prebivalište njihovih muževa i braće, koji se nalaze po planinama kao ustanici, ne htjevši priznati nasilnu aneksiju Crne Gore i položiti zakletvu srbijanskom kralju Petru, a međutim te sirote žene nijesu znale gdje ovi prebivaju. (Vidi str. 46 knjige "Dokumenti o srbijanskim zločinima u Crnoj Gori"). Vođe ovih inkvizicija bjehu srbijanski oficiri: pukovnik Dušan Besarabić i major Borivoje Roksandić. (Vidi istu knjigu str. 44).

2. Da su Srbijanci zatvarali žene pri porađaju, od kojih su mnoge poslije rđavog postupanja umrle. (Vidi istu knjigu strana 23-30.)

3. Da su vojnici i vlasti srbijanske ubijali mirne ljude, koji su bili zatvoreni po podrumima, samo zato što su pretpostavljali da su ovi nesrećnici simpatisali ustanicima. (Vidi istu knjigu str. 30-37).

4. Da su mučili i izobličavali predstavnike crnogorske države, kao i predstavnike crkve. "Tribuna" kaže da je zaista kapetan Mojaš Popović bio osedlan kao konj i tako vođen kroz varoš. (Vidi str. 23. iste knjige, glava: "Zločini počinjeni protivu privatnih u cilju uniženja prestiža crkve i crnogorske države".)

5. Da su opljačkali i popalili 15 crnogorskih kapetanija. (Vidi istu knjigu str. 8-18, glava: "Opšti pregled sistema terora koji su Srbijanci provodili nad čitavim stanovništvom Crne Gore".)
Sem zločina publikovanih u knjizi pod naslovom "Dokumenta o srbijanskim zločinima u Crnoj Gori", "Tribuna" iznosi još druge, koje Vlada Crnogorska nije znala iz razloga citiranih u predgovoru iste knjige.

Poslije ovog slučajnog priznanja "Tribune", poslije dokumenata koje je Vlada Crnogorska imala čast podnijeti Društvu Naroda, poslije raporata amerikanskih i kanadskih misija iznesenih u knjizi "Dokumenta o srbijanskim zločinima u Crnoj Gori", Crnogorska Vlada se s pravom nada da visoki skup neće ostati ravnodušan prema žalosnoj i nezasluženoj sudbini crnogorskog naroda, koji priziva pravdu i pravicu!

Isto tako Vlada Crne Gore smatra da će se Visoki Skup Društva Naroda s njom složiti, da g. dr. Spalajković,[1] delegat Srbije, nema prava govoriti u ime pravde i humanosti u prilog nesrećnog naroda Jermenske poslije zločina, koji su vojska i vlasti srbijanske počinile u Crnoj Gori, a koje potvrđuje i organ radikalne stranke, čiji je g. Spalajković jedan od najvatrenijih članova.

Izvolite primiti, Ekselencijo, uvjerenje moga visokog poštovanja.
Rim, 4. decembra 1920.
J. S. Plamenac , Predsjednik Ministarskog Savjeta , Ministar Spoljnih Poslova


[1] Tribuna je slovila za nezavisni politički dnevnik, koga je 1910. godine osnovao Naum Dimitrijević. Kasniji vlasnik i urednik lista bio je Pantelija Jovović, koji je objavio veliki broj tekstova o događajima u Crnoj Gori. Ovo je bio praktično jedini list koji je detaljnije pisao o crnogorskim događajima i sukobima poslije 1918. godine.

--------------------------------------------------------------------------------

Konferencija u Parizu zvanično je otvorena 18. januara 1919. pozdravnim govorom predsjednika Poenkarea, u kojem je pomenuo sve učesnice (32 države) koje su pozvane na plenarno zasjedanje iz Evrope, Azije, Amerike, ali nije pomenuo Crnu Goru.[1] Prazna stolica sa ispisanim Montenegro bila je jedina oznaka prisustva Crne Gore na svim sjednicama Konferencije, od svečanih do plenarnih. Ovakvo rješenje je, u suštini, značilo podršku politici "svršenog čina" i stavu oficijelne Srbije, odnosno delegacije KSHS, koja je smatrala da je ovo pitanje riješeno odlukama Podgoričke skupštine i da je Crna Gora sastavni dio Srbije, koja se, kao takva, ujedinila sa ostalim djelovima koji su bili pod vlašću Austro-Ugarske. Sve vrijeme trajanja Konferencije vođena je bespoštedna kampanja delegitimizacije zvanične Crne Gore, čiji su nosioci javno bili Crnogorci, a stvarno Nikola Pašić, predsjednik jugoslovenske delegacije na Konferenciji mira i srbijanski, odnosno jugoslovenski, politički krugovi koji su dokazivali nelegitimnost zahtjeva crnogorske emigracije, koja je upravo u međunarodnoj zajednici i obećanjima Francuske, a potom i drugih velikih sila, pothranjivala iluziju o poništenju odluka Podgoričke skupštine. Toj velikoj diplomatskoj igri u kojoj se iznova prekrajala karta Evrope i svijeta crnogorska emigracija nije bila dorasla. Pokazalo se da su odluke koje je povlačila zvanična Crna Gora u drugoj deceniji dvadesetog vijeka bile ili zakašnjele ili kratkovide, te da joj je u završnici diplomatskog raspleta jedini argument bilo ono što je u politici raspodjele interesa najbezvrednije: moral i pravda.



--------------------------------------------------------------------------------

[1] Članovi plenarnog zasjedanja bili su: SAD (pet delagata), Velika Britanija (pet delegata), Francuska (5 delegata), Italija (5 delegata), Japan (5 delegata), Kanada (2 delegata), Australija (2 delegata), Južna Afrika (2 delegata), Novi Zeland (1 delegat), Holandija (2 deleFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITgata), Indija (2 delegata), Belgija (2 delegata), Bolivija (1 delagat), Brazil (3 delegata), Kina (2 delegata), Kuba (1 delegat), Ekvador (1 delegat), Grčka (2 delegata), Gvatemala (1 deleFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITgat), Haiti (1 delegat), Hedžas (2 delegata), Honduras (1 delegat), Liberia (1 delegat), NikaFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITragva (1 delegat), Panama (1 delegat), Peru (1 delegat), Poljska (2 delegata), Rumunija (2 delegata), Srbija (3 delegata), Siam (2 delegata), Čehoslovačka (2 delegata), Urugvaj (1 deFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITlegat).

........

Vrlo ubjedljivo zvuči argumentacija da se tadašnji predsjednik crnogorske vlade Evgenije Popović politički pasivizirao poslije odluke Velike masonske lože u Parizu u oktobru 1918. o tome da se Crna Gora pripoji Srbiji. Zanimljivo svjedočanstvo u tom smislu ostavio je Jovan Plamenac u pismu kralju Aleksandru od 31. I 1925. godine.[1] U originalnoj verziji pomenutog pisma,[2] Plamenac opisuje ulogu masona, obraćajući se kralju Aleksandru sljedećim riječima: ...Čast mi je napomenuti Vašem Veličanstvu, da je, u mjesecu oktobru 1918. održala u Parizu, Glavna masonska loža, jednu svoju sjednicu. Na njoj je uzeo učešće i tadašnji predsjednik crnogorske vlade Evgenije Popović. Tu su bili prisutni i još dva crnogorska aktivna ministra, kao i dva crnogorska činovnika. Na toj sjednici su uzeli učešća i izvjesni srbijanski masoni pored naravno Francuza i drugih. Bilo je postavljeno pitanje, od strane predsjedavajućeg: Da li bi trebalo dozvoliti da se vaspostavi Kraljevina Crna Gora, kao što su vaspostavljene Belgija i Srbija, ili ne? Otvorena je bila diskusija. Ovi crnogorski masoni očajnički su se borili i dokazivali prava Crne Gore na vaspostavu, ali većinom glasova je odlučeno, da se ima Crna Gora uništiti u korist Srbije! Kad je donesena ova i ovakva odluka, plakao je Evgenije Popović. Molio je, da se ublaži ta odluka. Ali nije ništa pomoglo. Čak, šta više, zaprijetilo mu se, ako se dozna da on, poslije ove masonske odluke, radi što u korist vaspostave Crne Gore, da će prema njemu kao članu biti primijenjene najstrožije masonske sankcije. A među te sankcije spada i osuda na smrt. Isto tako zaprijećeno je i ostalim prisutnim crnogorskima masonima. Svi su tada izjavili, da će poštovati rečenu odluku. Ne samo to, nego su i morali obavještavati masonsku ložu neposredno ili posredno što bi išlo u korist Kraljevine Crne Gore, kako bi mogla loža preduzeti blagovremene kontra-korake protivu Crne Gore i protivu ljudi, koji rade u njenu korist. Morali su svi Crnogorci na ovaj način špijunirati svoju rođenu otadžbinu i izdavati njene bitne interese, da bi bila što prije zadavljena. Svi francuski državnici na čelu sa tadašnjim predsjednikom Republike Poenkarejom i svi njeni najugledniji đenerali, kao Foš, Saraj, Franše de Epere bili su u to vrijeme članovi Velike Masonske lože u Parizu. Svi italijanski državnici, na prvom mjestu sa grofom Sforcom, bili su masoni. Isto tako i svi državnici Velike Britanije bili su članovi masonerije. Svi najugledniji državnici, političari, oficiri i gotovo listom činovništvo Srbije, njeni industrijalci, trgovci, bankari i td. bili su članovi masonerije. Objašnjavajući prethodno citirane navode, Jovan Plamenac zaključuje: ...I tako, naprimjer, francuski i srbijanski političari radili su na uništenju Crne Gore ne samo iz svojih državnih interesa, nego i radi toga što su morali da izvrše nalog rečene masonerije. Pa i sami italijanski političari, ma da su i neki od njih bili ubijeđeni da interesi njihove države ne nalažu da bude Crna Gora uništena, ipak, su morali raditi na rečenom zločinu. Kod masonerije i njihovih članova važi pravilo, da sve, pa i pojedini životi, moraju biti žrtvovani u interesu masonerije. To je zakon nad zakonima. Međutim, ni kralj Nikola, niti nijedan od najuglednijih tadašnjih crnogorskih državnika nije bio član masonerije. Internacionalna masonerija, kao što vidimo, osudila je Crnu Goru u godini 1918. na smrt. Otuda gdje je god Crna Gora zakucala na vrata, naišla ih je zatvorena. Dakle, svi oni, koji su radili na uništenju Crne Gore bili su izvršioci volje internacionalne masonerije. (Ovo pismo je 1940. godine objavio Jovan Ćetković u svojoj knjizi Ujedinitelji Crne Gore i Srbije. Objavljeno pismo je falsifikat prethodno prerađen i značajno skraćen u nekoj od kancelarija u vladi Nikole Pašića. U toj verziji izostavljeni su mnogi djelovi, pa i ovaj koji govori o ulozi masona u nestanku Crne Gore. Vidi opširnije: Rastoder Šerbo, JaFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITnusovo lice istorije, Podgorica 2000, 131-140. )

........

Internacionalna masonerija, kao što vidimo, osudila je Crnu Goru u godini 1918. na smrt. Otuda gdje je god Crna Gora zakucala na vrata, naišla ih je zatvorena. Dakle, svi oni, koji su radili na uništenju Crne Gore bili su izvršioci volje internacionalne masonerije.

.........Srpski masoni su u Francuskoj organizovali i rad Vrhovnog savjeta Srbije, čije je sjedište bilo u Marselju. Beogradska loža Ujedinjenje bila je direktno vezana za ložu Veliki orijent Francuske. Kao najznačajniji akt francuskih masona, autor naznačava rezoluciju usvojenu poslije predavanja masona dr Hinka Hinkovića u martu 1917. godine, u kojoj je snažno podržana želja ...Jugoslovena Austro-Ugarske da se ujedine sa njihoFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITvom braćom po rasi iz Srbije i Crne Gore u jednu nacionalnu, demokratsku nezavisnu državu.[1] Inače, odnos prema Crnoj Gori nešto konkretnije je naznačen kroz formulaciju: Srpski masoni u Francuskoj vodili su borbu protivu separatističkih težnji crnogorskog kralja Nikole, u čemu su ih pomagali francuski masoni, organizovanjem predavanja u Velikom orijentu na tu temu... Kada je zajednička jugoslovenska država proglašena, trebalo je to djelo braniti i zalagati se da ga priznaju velike sile.
......

Događaji koji su uslijedili, prije svega izbijanje pobune i preventivna hapšenja vojvode Boža, divizijara Đura, oblasnog upravitelja i biv. narodnog poslanika Marka Petrovića, bivših ministara i visokih državnih funkcionera: Marka Đukanovića, predsjednika Državnog savjeta, Sava Vuletića, Rista Popovića, narodnih poslanika: Marka Vukosavovića, Rada Radovića, Filipa Pejovića, Sava Krivokapića, komandanata brigada: Jovana N. Plamenca, Bogića Radovića i Ilije Vujačića, ili ukupno 125 uglednijih Crnogoraca,[1] isključiće značajan dio crnogorske političke elite iz potonjih događaja i marginalizovati njihov uticaj na iste.
.................

Činjenice neumoljivo govore: Oružana pobuna protivnika bezuslovnog ujedinjenja Crne Gore i Srbije organizovana je uoči Božića 1918. godine (odnosno januara 1919, po gregorijanskom kalendaru). Uzroci pobune su u nezadovoljstvu načinom ujedinjenja proklamovanog na Podgoričkoj skupštini, postupcima organa vlasti i bjelaških četa, teškom socijalno-ekonomskom stanju i želji za internacionalizacijom crnogorskog pitanja. Formalno je Crna Gora bila okupirana od strane saveznika, a sva sporna pitanja rješavala su se na Konferenciji mira u Parizu. Pripreme za ustanak bile su intenzivirane poslije povratka nekih crnogorskih prvaka iz zarobljeničkih logora, koji su bili zadržani na putu za Crnu Goru (najvećim dijelom u Sarajevu) dok se ne izglasaju odluke na Podgoričkoj skupštini. Posebno su bile intenzivne na prostoru Crne Gore u granicama poslije Berlinskog kongresa, odnosno na području gdje je bila izraženija državnopravna svijest crnogorske države, mada su ustanici imali pristalica i u drugim krajevima. Procjenjuje se da je u pobuni, čiji je početak planiran za 21. decembar 1918, učestvovalo oko 4.000 slabo naoružanih ljudi. Plan pobune otkrio je 18. decembra, dakle nedjelju dana prije formalnog izbijanja pobune (25. XII), pop Stevo Drecun, koji je o ovome obavijestio mitropolita Mitrofana Bana, a ovaj komandu srpske vojske na Cetinju i Izvršni narodni odbor.[1] Za pripreme pobune general Milutinović znao je od 17. decembra 1918. godine, tako da za vojne i civilne vlasti ona nije bila nikakvo iznenađenje.
...............

Konkretnim aktivnostima u sprečavanju i ugušivanju pobune rukovodila je Komanda Jugoslovenskih trupa na Cetinju, na čelu sa generalom Dragutinom Milutinovićem. Uoči pobune počelo je hapšenje pojedinih pobunjeničkih vođa i zelenaških prvaka. U Piperima je 20. XII uhapšen brigadir Milutin Vučinić, čime je osujećeno opkoljavanje Podgorice prema ranije usvojenom planu, bez obzira na to što su pobunjenici presjekli put Podgorica-Danilovgrad na Vranjskim njivama i što je jedan dio Martinića, sa komandirima Stevanom i Bogdanom Radovićem, zauzeo spušku granicu, dok je kapetan Mato Raičević zaposjeo Velje brdo kod Podgorice. U ovom kraju pokret pobunjenika privremeno je likvidiran bez oružanih sukoba, hapšenjem nekih od pobunjeničkih vođa. Pobuna u drugim djelovima Crne Gore tekla je drugačije. Već 21. XII bili su opkoljeni gradovi: Cetinje, Rijeka Crnojevića, Virpazar, dok su se oko Nikšića prikupljali pobunjenici. Obračun koji je presudno uticao na dalji tok pobune dogodio se u okolini Cetinja. Štab pobunjenika nalazio se u Bajicama, gdje su na pregovore došli brigadir Janko Vukotić i Jovo Bećir, u želji da spriječe budući sukob i bespotrebno prolivanje krvi. Pobunjenici su u načelu prihvatali mirovne inicijative uz ispunjavanje postavljenih uslova. Njihovu neodlučnost i nedovoljnu organizovanost vješto su koristili bjelaši, koje su potpomogale srpske trupe stacionirane u Crnoj Gori.

.....................
U Zahtjevima se navodi da je skupština u Podgorici sazvana protiv ustavnih odredbi Crne Gore i volje većine crnogorskog naroda, što je bio osnovni razlog da se digne opšti pokret i ustanak u Crnoj Gori. Potom se navodi da se svi slažu sa idejom da Crna Gora uđe punopravna sa ostalim pokrajinama u jednu veliku jugoslovensku državu, a da o obliku vladavine riješi redovno izabrana skupština svijeh Jugoslovena, odnosno Konstituanta. Prethodno su zahtijevali da se kazne krivci koji su bacili ljagu našemu oružju, što se odnosilo na intenzivnu propagandu ujedinitelja o navodnoj izdaji Crne Gore i njenog kralja tokom rata, te da se anuliraju odluke Podgoričke skupštine i provedu novi slobodni izbori za Crnu Goru, čiji će izaslanici privremeno predstavljati Crnu Goru izvan i unutra. Radi izvršenja navedenog, najavljen je ulazak ustaničkih trupa 23. XII u Cetinje, kada će preuzeti sva državna nadleštva. Izvršni narodni odbor, na čelu sa Markom Dakovićem, i komandant Jadranskih trupa, general Milutinović, odbili su pomenute zahtjeve.

Po dolasku u Dubrovnik na zahtjev De Fontanaya, francuskog ministra, D'Epereu je uručen telegram koji je kralj Nikola, na zahtjev američkog predsjednika Vilsona, uputio ustanicima u Crnoj Gori, koji je trebalo predati vojvodi Božu Petroviću, a u kojem je tražio od Crnogoraca: ...Molim vas da ostanete mirni i da se oružjem ne suprostavljate trupama koje hoće da se dočepaju vlasti u našoj zemlji, jer sam od visokih predstavnika savezničkih zemalja dobio najveća uvjeravanja da će se vrlo brzo crnogorskom narodu pružiti prilika da se slobodno izjasni o političkoj formi svoje buduće vlade, a sa svoje mu strane poručujem da ću se sa zadovoljstvom prikloniti takvoj odluci.[1] Ne treba zaboraviti da je ovo pismo značajno pacifikovalo bunt ustanika, koji su na Božić u borbama oko Cetinja samo bili spriječeni da uđu u grad. O posjeti Franša d'Eperea Crnoj Gori srpsko poslanstvo u Parizu izvijestio je Andrija Radović šifrovanim telegramom, francuskom vojnom vezom, koja mu je bila na raspolaganju. Radović navodi da je D'Epere stigao na Cetinje 27. januara u pratnji engleskog generala Bridžesa, italijanskog pukovnika Vitelija i američkog poručnika Greja, da je na ulazu u Cetinje bio podignut slavoluk u čast oslobodilaca Balkana, da su ga građani Cetinja primili sa oduševljenjem i frenetičnim ovacijama i da je crnogorski vladika Mitrofan održao govor u kojem je naglasio da su stanovnici Crne Gore spremni da brane ostvarenje svoga sna. Generalu D'Epereu je priređen svečani banket i koncert u čast Sv. Save. Radović navodi i da je general primio razne političke grupe i političare svih stranaka, iako nijedna tada još nije bila organizovana u Crnoj Gori. U Podgoricu su stigli 29. I i tamo su oduševljeno dočekani.

........

Obavještavajući o nalazima D'Epereove misije, Radović navodi da je francuski general ustanovio:
1. Da je vojska u Crnoj Gori jugoslovenska, a ne srpska, da u celoj zemlji nema više od pet stotina vojnika i da se nije miješala u izbore;
2. Da su izbori bili slobodni s obzirom da petsto jugoslovenskih vojnika nijesu mogli nametnuti volju naoružanim Crnogorcima kojih ima pedeset hiljada;
3. Da su izbori sprovedeni na slobodniji način nego što je to bio slučaj za vlade bivšeg kralja;
4. Da su Crnogorci za ujedinjenje i da nijesu željeli povratak bivšeg kralja kojeg smatraju izdajnikom zemlje;
5. Da su pobunu digli nekolicina agenata bivšeg kralja koji su, podržani od italijanskih agenata, uspjeli da zavedu jadne ljude;
6. Da u zemlji vlada red, a da će okrivljenim suditi nadležni sudovi.


Naravno, ova vješto izrežirana posjeta međunarodne misije i njen izvještaj bili su dodatni argument francuskoj i srpskoj (jugoslovenskoj) delegaciji na Mirovnoj konferenciji, na kojoj je crnogorskoj praznoj stolici kidana jedna po jedna noga u naporima da se dokaže legalitet Podgoričke skupštine, odnosno njenih odluka koje zvanično još ne priznaje nijedna velika sila, ali se i ne protivi politici "svršenog čina". Otuda ne čudi da je D'Epereu, poslije njegovih izvještaja o stanju u Crnoj Gori, predsjednik vlade Kraljevine SHS Stojan Protić izrazio toplu blagodarnost,[1] koja je 1921. godine konkretizovana i titulom počasnog jugoslovenskog vojFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITvode.

Istovremeno, crnogorska emigracija, čvrsto uvjerena da sistem međunarodne pravde garantuje njen opstanak, kao i opstanak države koju predstavljaju, "zatrpava" međunarodnu diplomatiju raznim notama, memorandumima, protestima.

Jovan Plamenac upućuje novi memorandum 7/20. marta 1919. godine, u kojem optužuje Srbiju za 14 vrsta zločina počinjenih u Crnoj Gori i traži da se kazni nemoral i zločin zvanične Srbije, učinjen prema savezničkoj Crnoj Gori.
........


Notom od 2. juna i 4. novembra 1919. oštro se protestovalo što je Andrija Radović, crnogorski podanik, određen za delegata Srbije na Konferenciji mira.


U noti od 29. marta 1919. protestovalo se protiv masakra albanskog stanovništva, a u noti od 31. marta protiv hapšenja i ubijanja svih koji su se radovali zbog navodnog iskrcavanja kralja Nikole i članova nejske vlade u Crnu Goru.

Plamenac je od pukovnika Husa tražio da interveniše radi oslobođenja zatočenih Crnogoraca,[1] dok je, s druge strane, Pašić od američkog državnog sekreatara Lansinga tražio da upotrijebi svoj visoki uticaj kako biste spriječili svaki oružani ustanak u Crnoj Gori, pošto ga je obavijestio da, prema podacima iz pouzdanih izvora koji su pristigli u delegaciju KSHS, vlada veliko uzbuđenje u crnogorskim krugovima; vrlo brzo se očekuje oružana borba u Crnoj Gori. Izvršena je mobilizacija svih Crnogoraca u Italiji i oni su se trenutno okupili u Gaeti.
......

Tim povodom je jugoslovenska vlada zahtijevala od Pašića i delegacije KSHS u Parizu: tražite da se naredba o evakuaciji Crne Gore opozove jer u slučaju protivnom buknuo bi građanski rat ili boljševizam u Crnoj Gori. Talijani već spremaju u Italiji grupe za upad u Crnu Goru. Svakako izjavite da je vlada Srba, Hrvata i Slovenaca primila vest o evakuaciji sa zaprepašćenjem i žaljenjem, i da svesna ujedinjenja ne može pristati na traženu evakuaciju.[1] Uz to, Protić je javljao da evakuaciju Crne Gore podržavaju Amerika i Engleska i da je Italija izjavila da neće povući svoje trupe, te da Francuska nije za to da se na nas navaljuje da evakuišemo Crnu Goru.[2]

Francuska i jugoslovenska diplomatija uspjele su da osujete inicijativu o povlačenju savezničke vojske[3] iz Crne Gore i njen komandant, general Taon,[4] ponovo je od 29. aprila 1919. primio komandu.
......


......kada su Francuzi definitivno napustili Bar, ostavivši magacine na čuvanje srpskoj strani.[1] Italijani su u julu 1920. godine evakuisali Ulcinj, dijelom i Bar, gdje je ostala manja posada od 50 do 80 vojnika. Na prve vijesti o evakuaciji Italijana, dobijene od ministra Ninčića, reagovao je Pašić preporukom: Ako Talijanske trupe evakuišu crnogorsku teritoriju, odmah je treba okupirati našom vojskom i u što jačem broju, i ne dopustiti da se mogu vratiti Talijanske trupe i ponovo okupirati teritorije već odmah javiti preko agencije Avala da su talijanske trupe napustile okupaciju Crne Gore i da su crnogorske trupe okupirale Bar i Ulcinj i celo primorje crnogorsko.[2]


.......


Istina, ni druga strana nije imala osnova da bude bezbrižna, tim prije što se, bar prema pisanju Andrije Radovića, sredinom 1919. godine u engleskim i američkim krugovima, shodno izvještajima njihovih misija,[1] u Crnoj Gori značajno promijenilo raspoloženja stanovništva: u novembru (1918. op. Š.R.) bila je skoro jednodušna Crna Gora od tada ušljed postupaka srpskih vlasti broj pristalica kralja Nikole porastao je i raste, pravilno se može riješiti pitanje Crne Gore samo plebiscitom.


......

Odlično obaviješteni Andrija Radović je desetak dana prije dolaska Salisa javljao delegaciji na Konferenciji mira u Parizu da je cilj Salisovog dolaska konstatacija stanja u Crnoj Gori i da li su Crnogorci za ujedinjenje sa ostalom braćom Srbima, Hrvatima i Slovencima na federalnoj osnovi ili na dosadanjoj. Salis je tokom boravka u Crnoj Gori posjećivao crnogorske pobunjenike u zatvorima. Pod izgovorom da je ljekar američke misije, posjetio je zatvorenike u nikšićkom zatvoru 6. V 1919. godine,[1] praćen budnim očima vlasti, koje nije mnogo respektovao.[2] Predsjednik vlade Stojan Protić javljao je delegaciji u Parizu da je doznao iz pouzdanog izvora da izvještaj grofa Salisa u krajnjoj analizi glasi: Crnogorci neće da čuju za sinove kralja Nikole, ali da ima vrlo mnogo sveta koji bi rado video kralja Nikolu na prestolu i u federaciji sa Jugoslavijom...
....

Povjerenik vlade KSHS za Crnu Goru Ivo Pavićević javljao je da je saznao da Salis tvrdi da je mogućno da svi nezadovoljnici nisu pristalice Kralja Nikole, ali se zna da su protivnici današnjih vlasti i da, u koliko se tiče ujedinjenja, žele ući u Jugoslaviju na principu jednakosti, t.j na federativnoj bazi, kako bi Crna Gora sačuvala svoja prava i svoju individualnost.[1] Francuzi su smatrali da izbor grofa Salisa za podnosioca izvještaja o stanju u Crnoj Gori nije bio baš srećan.[2] Neobjavljeni opširni izvještaj grofa Salisa, nastao kao uvid u konkretno stanje tokom boravka od maja do septembra 1919. godine, bio je neprijatna činjenica za savezničku politiku prema Crnoj Gori i značajan argument zvanične Crne Gore u dokazivanju svojih prava. U engleskom parlamentu se tim povodom razvila žestoka debata, u kojoj je poslanik McNeill tražio da se objavi Salisov izvještaj, tvrdeći da "srpske trupe čine nasilje nad narodom u Crnoj Gori". Zbog toga je Nikola Pašić tražio od Andrije Radovića da odmah organizuje da se crnogorski poslanici obrate engleskom parlamentu depešom u kojoj će navesti da je narod Crne Gore žrtva intriga kralja Nikole i da će potpuni mir u Crnoj Gori nastati kada istu napuste italijanske trupe.
......

Debata u engleskom parlamentu[1] i odbijanje engleske vlade da objavi Salisov izvještaj, navodno zato što bi to moglo naškoditi Salisovim sagovornicima, završena je tako što je u Crnu Goru poslata nova misija uoči parlamentarnih izbora u novembru 1920. godine. Šta je stvarno sadržao izvještaj grofa Salisa?[2] Da ne bi bilo zabune, citiraćemo rezime ovoga izvještaja:


1. Crna Gora je sada okupirana od strane jake sile srpskih trupa, za koju se službeno tvrdi da broje jednu diviziju. Njihov je broj morao varirati ali je sigurno porastao tokom posljednja tri mjeseca. Pored Srba, u Baru postoji jedan italijanski bataljon sa malim jedinicama u Ulcinju i Virpazaru, radi zaštite željeznice, koja je italijanska. Osim srpskog generala (misli se na generala Mihailovića, komandanta Zetske divizijske oblasti - op. Š.R.), koji tvrdi da je glavna vlast, postoji civilni guverner, jedno službeno lice iz Beograda (misli se na Ivana Pavićevića, povjerenika kraljevske vlade za Crnu Goru, koji je na ovaj položaj postavljen u aprilu 1919. godine - op. Š.R.), dok su u glavnim pozicijama administracije Crnogorci zamijenjeni Srbima. Vlada proističe iz čisto vojne sile.


2. Srpska vlada je posljednji put u aprilu pozvana da povuče svoje trupe; odbili su, tvrdeći da je Crna Gora nacionalna teritorija. Tvrdnja da je Crna Gora dio Srbije zasnovana je na radu Skupštine održane u Podgorici novembra 1918. godine, izabrane odmah nakon austrijske evakuacije, koja je donijela odluku o uniji dvije zemlje. Iz toga proizilazi pitanje: da li je ova skupština legalno konstituisana, i da li je pošteno predstavljala narod Crne Gore?

3. Ni u jednom smislu izbori nijesu bili legalni. Nema spora oko toga da ona nije ozakonjena i da Skupština nije bila sazvana od strane bilo koje kompetentne ili prihvaćene vlasti. Ona nije održana u skladu sa postojećim zakonom, nego putem sistema indirektnih izbora koji su bili nepoznati i stoga otvoreni sumnji. Izbori su održani, a Skupština donijela odluke pod bajonetom srpskih trupa; iza njih bande bezakonskih komitaša. Aneksija Crne Gore, deklarisani cilj srpske vlade, bilo je pitanje o kojem je trebalo odlučiti; u takvim uslovima, protesti koji zahtijevaju nepristrasan stav srpskih trupa neminovno moraju propasti. Među protestnim primjedbama koje su se pojavile možemo posebno istaći: Krajnja žurba kojom su izbori održani. Znatan broj vodećih ljudi bio je van zemlje, uključujući polovinu članova redovne ustavne skupštine; mnogi su namjerno spriječeni da se vrate u nju. Želja da se dâ bilo kakva garancija da će se pitanje koje je Skupština odlučila, inkorporcija Crne Gore u Srbiju nasuprot slobodnoj uniji sa Jugoslavijom, jasno staviti pred birače. Mnogobrojne navodne neregularnosti. Odluke Skupštine sa srpske strane deklarisane su kao jedinstvene i navodno predstavljaju jedinstvenu volju naroda. Najubedljiviji dokaz za suprotno, izgleda, čini činjenica da je za veoma kratko vrijeme nakon Skupštine došlo do snažnog ustanka, koji bi, da nije bilo pomoći srpske armije i podrške Francuske, oborio prelaznu vladu (misli se na Izvršni narodni odbor, izvršni organ Podgoričke skupštine, izabran sa ciljem da odluke Skupštine provede u život - op. Š.R.) koju je Skupština izabrala.
4. Unija Crne Gore sa nekom većom državnom organizacijom čini se ekonomskom nužnošću. Apsolutno samostalna Crna Gora u njenim dosadašnjim granicama ne može biti samodovoljna. Lijek crnogorskim željama, smišljen od strane Crnogoraca i crnogorskih vlada u prošlosti, koji je snažno ohrabrivan od prijatelja iz inostranstva, bio je aneksija sve veće i veće teritorije, nastanjene nezadovoljnim stanovništvom, uglavnom Albancima. Neodgovorni pokušaji da ostvare ovu ambiciju, pod plaštom rata, doveli su Staru Crnu Goru na ivicu propasti, ako ne i definitivnog nestanka. Izbor se, izgleda, svodi na apsorpciju u Kraljevinu Srbiju, pod srpskom dinastijom, ili ulazak u slobodnu jugoslovensku državu, pod uslovima koji se sada neće definisati. Vrijeme i strpljenje na strani jače zemlje moglo je učiniti apsorpciju (Crne Gore) od strane Srbije prihvatljivom. Ali pretjerana žurba i beskrupulozna upotreba balkanskih metoda kompromitovali su ovo rješenje koje se sada sreće sa odlučnom opozicijom od strane velikog dijela stanovništva, možda značajne većine. Opozicija raste sa nadama - koje neće biti opravdane dok god postoji Austro-Ugarska - da je slobodna jugoslovenska država sada mogućnost. Nijedna partija ili grupa ne zagovara opoziciju uniji sa slobodnom Jugoslavijom. O ovome su izjave lidera opozicije o inkorporaciji (Crne Gore) Srbiji kategorične. Oni žele, kako kažu, da uđu u jugoslovensku državu, ali da uđu kao Crna Gora, a ne kao perfektura Srbije, kao slobodni Crnogorci u skladu sa tradicijama i prošlošću njihove zemlje, a ne kao poslušnici Beograda; da uđu u nju na istoj ravni kao Slovenci, Hrvati i sami Srbi. Takvi bi, uvjeren sam, bili pogledi gospodina Jovana Plamenca, predsjednika crnogorske vlade u Nejiu. Kralj Nikola je sâm među najglasnijim zagovornicima takve unije, i kad bi htio da joj se suprotstavi, sigurno ne bi bio u stanju. Razlika između ove dvije koncepcije vjerovatno je izgledala dovoljno jednostavna, ali, naročito u štampi, ona je bila pomućena, dok je u Crnoj Gori entuzijazam za jugoslovensku uniju bio eksploatisan u interesima aneksije Beogradu. Da li je moguće uspostaviti takvu državu kao što je slobodna jugoslovenska država pitanje je daleko šire od uskih okvira Crne Gore. Jedna, možda i fatalna, prepreka takvoj uniji bila je politika "Velike Srbije", koja joj se suprotstavila iz Beograda. Sile vjerovatno nalaze da je rješenje kao ovo posljednje zasnovano na vojnoj sili Srbije - jedinim organizovanim elementom pri ruci - najlakše, iako daleko od trajnog i da otvori vrata upravo onim intrigama spolja, za koje se misli da je (to rješenje) tako poželjno da bi ih eliminisalo.

......


5. Zatvori su puni. Lideri opozicije sadašnjem režimu ili su u strogom pritvoru ili u bjekstvu. Ako nijesu sa njima, njihovi lojalisti su napolju u brdima, dok su njihove kuće izložene uništenju u rukama bandi ili omladine naoružane od strane vlasti. Zemlja brzo postaje druga Makedonija. O slobodnom izražavanju ne može biti govora.


6. Nastojeći da normalizuju situaciju, čini mi se nemogućim pobjeći od činjenice da su, ispravno ili pogrešno, sile, po sopstvenoj slobodnoj volji, od 1916. godine priznale vladu u Nejiu kao legalnu vladu Crne Gore i ne mogu sada, sa dužnim poštovanjem prema dobroj volji i konzistentnosti, nastaviti da je ignorišu. Odluke Podgoričke skupštine, ilegalne i neregularne, ne daju im validnu osnovu za bilo kakvu sličnu akciju. Koja od dvije (vlade), ako ijedna zaista predstavlja većinu crnogorskog naroda, jedino se može konkluzivno pokazati na slobodnim izborima? Puno onoga što se dešava sugeriše da ni u kom slučaju nije jasno da bi prijatelji aneksije Srbiji pobijedili.


7. Protivnici inkorporacije u Srbiju uključuju i partizane (gerilce) kralja Nikole i druge koji ne identifikuju sa kontinuitetom dinastije svoj zahtjev za održavanje Crne Gore kao posebne jedinice u bilo kojoj budućoj grupaciji Južnih Slovena. Crna Gora je, po njihovom mišljenju, daleko starija od dinastije i njeno postojanje ne zavisi od nje. Trenutno su se obje frakcije, izgleda, složile da odlože svoje razlike ispred zajedničkog neprijatelja. Bilo bi nepažljivo pokušati ocijeniti njihovu relativnu snagu. Kralj Nikola je kroz greške iz prošlosti izgubio prestiž; njegovi sinovi ga nemaju. Ali on je još uvijek legalni suveren. Sadašnji režim je široko omrznut i njegova (kraljeva) prava su snažan faktor u opoziciji protiv njega; njegov povratak, samo ako bi okončao srpsku okupaciju i terorizam Omladine, sada bi mogao biti popularniji nego prije šest mjeseci.[1]

......Iz Salisovog izvještaja može se sa sigurnošću izvesti sljedeći zaključak: stanje je neizvjesno i konfuzno i jedino pravedno rješenje moguće je izvesti kroz plebiscit. Međutim, ovu demokratsku formu nije poznavala niti jedna zainteresovana strana u crnogorskom pitanju. U početku takvo rješenje nijesu prihvatali ni ujedinitelji, ni crnogorska emigracija, što će se pokazati kao njene fatalna greška, jer kada počne zagovarati takvo rješenje, već će biti kasno. Izrasli iz balkanske političke matrice, u kojoj je sila bila najefikasnija metoda demokratskog ubjeđivanja, i jedni i drugi su u početku odbacivali i pomisao na takvo rješenje.


......

S obzirom na to da je italijanska vojska uživala status savezničke okupacione vojske, brojni incidenti između stanovništva, jugoslovenske vojske i žandarmerije, s jedne, i Italijana, s druge strane, bili su povod mnogim žalbama i notama komandi saveznika i predsjedniku Konferencije.[1] Italijani nijesu priznavali vlast ustanovljenu poslije Podgoričke skupštine, za šta su osnov nalazili u činjenici da to nije javno uradila nijedna saveznička sila. Pošto se sve to dešavalo u vrijeme upada većeg broja Crnogoraca iz Gaete, uz italijansku pomoć, u Crnu Goru i borbi sa njima od jula 1919. godine, opstanak italijanske vojske na ovim prostorima postao je suštinsko pitanje neutralizacije komitskog pokreta i crnogorske emigracije uopšte.
.....

Sve strane u sporu bile su svjesne da odlukama Podgoričke skupštine nije riješeno pitanje Crne Gore. Dok su jedni težili da im pribave međunarodni legitimitet i potvrdu, drugi su pokušavali da se ponašaju kao da se u međuvremenu ništa nije desilo. Strane agencije su u septembru 1919. emitovale vijesti o opštem ustanku u Crnoj Gori,[1] koje su prenijeli i neki pariski listovi, što je jugoslovenski biro za štampu redovno demantovao.
......

Odbor crnogorskih izbjeglica iz Pariza uputio je na adresu Žorža Klemansoa, predsjednika francuske vlade, 18. maja 1919. godine opširan memorandum koji u ime nekolike hiljade onih Crnogoraca, koji su nasilno zadržani u Francuskoj, ili koji su izbjegli u Italiju, Arbaniju i u druge zemlje pred nasiljem i terorom zvanične Srbije potpisuje Vladimir Đ. Popović. U propratnim pismima navodi se da sa postupcima francuske vlade prema Crnoj Gori, nijesu dovedena u pitanju samo ova načela i tradicije plemenitog francuskog naroda nego i čast Francuske.[1] U memorandumu se osuđuje zvanična francuska politika prema Crnoj Gori, njenim zvaničnicima i navode brojni primjeri nedosljednosti francuske diplomatije, vojske i državnog aparata. Svaki sličan dokumenat crnogorske provenijencije obavezno je sadržavao mišljenje da je Francuska prevashodni krivac što Crna Gora nije bila zastupljena na Konferenciji mira i što su se dvor i vlada praktično našli u zarobljeništvu sa ograničenom slobodom kretanja. Ako Vi, silni i moćni, nijeste gonjeni osjećajem Pravičnosti i Pravde, onda budite bar milostivi prema nama. Ne oduzimajte nam ono, što nam nijeste dali. Ne oduzimajte nam Čast našu, Pravo i Otadžbinu našu. Ne otimljajte slobodu - nama, vječito slobodnim, u momentu kad je dobijaju i narodi, koji je nijesu nikad imali, i koji ušljed vječnog robovanja još ne poznaju čar njenu, tražilo se od Klemansoa.
........

Diplomatija, naviknuta da se moli a ne da se optužuje, ignorisala je vapaje crnogorskih emigranata.

......

Shvativši da su svi napori prema internacionalizaciji crnogorskog pitanja ostali bez značajnijeg odjeka, crnogorska emigracija je sredinom 1919. godine počela pripreme za upad u Crnu Goru, odnosno proizvodnju događaja koji bi ponovo i snažnije skrenuli pažnju Konferenciji mira na ono što se događa u Crnoj Gori. Tim prije što su britanska i francuska vlada priznale KSHS početkom juna 1919, dok su SAD to uradile u februaru iste godine, što je Crnu Goru dodatno udaljavalo od povoljnog rješenja.

......

I zaista, poslije kratkotrajnih priprema u julu 1919. godine, Krsto Popović, načelnik štaba vojske u Gaeti, sa još 120 Crnogoraca (po obavještajnim izvorima) krenuo je u Crnu Goru s namjerom da podigne opšti ustanak; ova grupacija se sa italijanskih lađa iskrcala u Crnu Goru noću između 18. i 19. jula (između Bara i Ulcinja). Prema tim izvorima, iskrcalo se 17 oficira i 103 naoružana vojnika,[1] dok je, prema izvorima crnogorske emigracije, tada u Crnu Goru upalo 69 crnoFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITgorskih oficira i to: komandiri - Petar Lekić, Marko Vučeraković, Krsto PopoFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITvić, Pero Vuković, Savo ČeleFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITbić, Đuro Kapa, Mato Todorović, kapetani - Milo Lekić, Andrija Dragutinović, Niko Kašćelan, Todor Borozan, Dušan Vuković, Krsto Ivanović, Božo Bećir, poručnici - Jovan Nikolić i Vaso Marković, potporučnici - Mašan Borozan, Petar Lekić, Petar Nikolić, Marko Popović, Majo Vujović, Boško Vujović, Ilija Raičević, Mladen Gluhović, Ilija Konjik, Jovo Kojić, Marko Đ. Popović, Đoko Tomanović, Milovan Kalezić, Niko P. Martinović, Živko Đurović, Todor Grgur, Ilija Đukić, Milo Đukić, Butor Batrićević, Petar Batrićević, Đuro Popović, Nikola Knežević, Simo Lažetić, Ćetko Jovanović, Ilija Vuković, Savo Pejović, Stevan Radonjić, Boško Vučinić, Đorđije Božarić, Filip Vrbica, Milo Šikmanović, Mašo Borilović, Pero Ivanović, Ferid Abazović, Radovan Turčinović, Petar Perišić, Andrija Pejović, Andrija Popivoda, Krsto Vuković, Đuza Vukmanović, Radisav Nikezić, Niko Niković, Mićo Niković, Stevo Dabanović, Nikola Crnojević, Janko Jovanović, Savo Marković, Jovan Zlatičanin, Ilija Leković, Đoko Račić, Milan Orović, Savo Pavlović i barjaktar - Savo Martinović.[1] Od navedenih, Boško Vujović i Dušan Vuković odmah su se vratili u Italiju, dok će ostali duže vrijeme komitovati po Crnoj Gori. Prema izvještaju jugoslovenskog poslanika iz Rima, ova grupa je u Brindiziju bila obučena u italijanske uniforme, prevezena ratnim brodom i iskrcana između Ulcinja i Bojane i odatle se rasturili po plemenima i svaki otišao u svoj kraj. Jedna grupa se sukobila sa srpskom vojskom u Crmnici, gde ih je poginulo šest, jedan oficir zarobljen, a trideset pobeglo u San-Đovani–di Medua, odakle ih Talijani ponovo prebacili u Italiju u logor Formio.[2]
Ekspedicija je bila traljavo i dosta nevješto pripremljena. Ne samo što su informacije o namjerama crnogorske emigracije curile sa svih strana, te nijedna akcija nije mogla biti izvedena u tajnosti, već su pogrešne procjene o situaciji u Crnoj Gori, vjerovatno uslovljene i izvještajima stranih misija, u kojima je naglašavano veliko nezadovoljstvo naroda, kao i alarmantnim iskazima izbjeglica kod emigracije, stvorile utisak da će im se većina naroda pridružiti. Pri tome se apstrahovala činjenica da je narod, posebno protivnici bezuslovnog ujedinjenja, bio razoružan, go i gladan i da se u Crnoj Gori nije uspjela razviti logistička mreža među pristalicama. Tako se desilo da protivnici ujedinjenja nijesu ni znali za dolazak Krsta Popovića i drugova, dok su pristalice, organizovane u paravojne formacije, tzv. Omladinske čete, i vojska već uveliko izvršili mjere predostrožnosti u slučaju upada.

.....

Upozoravajući da se izvještaj odnosi samo na onaj dio Crne Gore iz kojeg je mogao da sakupi informacije, što je nemoguće uraditi za čitav prostor zbog ograničene slobode kretanja, M. Plamenac na početku opisuje stanje u podgoričkom zatvoru Jusovača, u kojem su se poslije decembarske revolucije (kako se u ovim kruFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITgovima uobičajeno nazivala Božićna pobuna), našla 153 zatvoreFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITnika, opisuje njihove patnje i držanje, sudski proces, to da je od prvobitnog broja značajan broj njih oslobođen, da ih je sada u istom zatvoru mnogo veći broj, te izražava strah da bi svi mogli biti pobijeni ako se evakuisanje Crne Gore od srbijanskih vlasti - vojske ne bi vršilo pod jakom savezničkom kontrolom. Navedeni stav ukazuje da je postojalo uvjerenje emigracije u evakuaciju Crne Gore pod nadzorom saveznika. Opisi prisilnog regrutovanja, obaveze polaganja zakletve, položaja Crne Gore (svedena na ulogu obične srbijanske provincije), zločina (ubistva, silovanja,[1] paljenja kuća[2]) iz septembra 1919. godine, bili su nesaglasni sa konstatacijom da ekspedicija Krsta Popovića nije naišla na odziv koji se mogao očekivati u crmničkoj nahiji. Odgovarajući na pitanje zašto je to tako, M. Plamenac kao razloge navodi: Ekspedicija je bila zasnovana na potpuno pogrešnim informacijama. Ljudi, koji su imali narod uza sebe, nijesu bili o njoj obaviješteni, za naše pristalice nije bilo ranije ni tada ništa pripremljeno. Narod se našao pred dilemom: ili goloruk i neorganizovan ići u sigurnu smrt, bez ikakvog izgleda na uspjeh, ili dati volju za nevolju, spasiti sebe i svoje i poći, i ako tužna srca, protivu svojih prijatelja i.....


--------------------------------------------------------------------------------

[1] BIIP, f. 81, Dokumenti Jovana Plamenca, Mitar Plamenac - Jovanu S. Plamencu, Gaeta, 20. IX 1919; Opisuje primjer Mare, kćerke Pera Šćepa Maručića, udate u Zoganje (Ulcinj), koja je uzastopce bila silovana od 16 ljudi "srbijanskih plaćenika".

[2] Pored ostalih, opisuje paljenje kuće Jovana S. Plamenca, predsjednika vlade, u kojoj su bile žene i djeca i da su palikuće jedva odgovorene od namjere da ih zapale s kućom.

.......

Potom opisuje konkretnu situaciju u kojoj se težnja za slobodom nije mogla uništiti. U katunskoj nahiji se stalno vode borbe. Svi oficiri u Katunskoj nahiji su pošli sa K. Popovićem. Pero Vuković dopao je u Rovca, jer se u Piperima nije mogao održati,... iz Medove mu je upućeno 20.000 kruna. Rovčani su svi za Crnu Goru ali okrenuti ih da ostave svoje kuće nemoguće je, što ne bi viđeli ozbiljnost akcije. Rovčani su odrekli poslušnost Srbijancima, neće da znadu za njihove vlasti, te su odbili da stupaju u pregovore s njima. Glavari Rovački nose Crnogorske grbove. Svuda se ore usklici "Živio kralj Nikola".
.....


Kašćelan dalje u pismu navodi: U ime moje družine Vas molim, da nam pošaljete izvještaj pa bio dobar ili zao, kao i pomoći u novcu ako ikada mislite za opštu stvar kao i za nas. Da mi imamo dio novca što Srbijanci daju za propagandu - vjerujte bi smo bili mi gospodari Situacije u Crnoj Gori, ali mi kao što znaš nemamo nigda ni ničega u ruci. Mi smo na teretu jadnog naroda, a bismo imali svakoga dana više društva da imamo išta za izdržavanje.

Srbijanska sila kupi Crnogorce i silom ih gone čak za Srbiju na radove državne i vojsku. Našim pristalicama nema božjeg lijeka. Zatvori su prepuni muških, ženskih, staraca i sitne djece. Ko god ne poljubi lik kralja Petra i ne zakune se na vjernost - teško njemu (ma teško i onim njihovim kojeg mi do rukah dovatimo, ništa mu lakše ne pada no bivšem Aleksandru Obrenoviću). Na mlogo mjesta i popovi drže službu božju onako kako mi oćemo - radimo bez prestanka ali se bez načina ne može...
......

Preko crnogorskog konzula u Rimu Veljka Ramadanovića vladi i kralju u emigraciji obratila su se predstavkom četrdeset dvojica (42) pobunjeničkih vođa 24. septembra 1919. godine. U predstavci koju su potpisali u šumi komandant svih ustanika (ustaša) Krsto Popović, Živko M. Nikčević, sekretar Ministarstva unutr. poslova, Milisav J. Nikolić, sudija i bivši potpredsjednik stare crnogorske skupštine, komandiri: Savo Čelebić, Đuro Kapa, Marko Vučeraković, Pero Vučković, Mato Todorović, Andrija Stanković iz Bjelopavlića, Ibro Bulatović, Vujo Bulatović, Spasoje Milić Kuč, kapetani: Ilija Damjanović, Dušan Vuković, Niko Kašćelan, Milo Leković, Andrija Dragutinović, Ivan Bulatović, Dragiša Bojović, Todor Borozan, Simo Krivokapić (plemenski kapetan), Vasko Marojević (plemenski kapetan), Boško Ćetković (plemenski četovođa), Radojica Nikčević, četovođa, Nikola Nikolić, poručnici: Kosta Radović, Jovan Nikolić, Vaso Marković, Krsto Vujović, Tomaš Grujović, potporučnici: Petar Nikolić, Miloš I. Nikčević, Marko Vujović, Pajo Popović, Savo Vuković, Marko Popović, Đorđije Mijušković, Tomica Peković, Đorđije Kustudić, komd. Spasoje Gardašević, učitelj Milisav Nikčević, sveštenik Ljubo Nikolić, kaluđer Nikodim Janjušević i drugi, optužuju se saveznici da nijesu ni da čuju za vapaj Crnogorskog naroda, da se oslobodi krvave vladavine Srbijanske da ga ne ubija, a ne pljačka, ne zatvara pod mračne voltove; ne pali mu kuću; da ga nasilno ne nagoni na regrutaciju i na polaganje zakletve Srbijanskom kralju i da mu mrazi sve ono što je najsvetije Crnogorcu. Opisujući borbe koje su vodili sa srbijanskom vojskom[1] tokom avgusta i septembra 1919. godine, žaleći se na teror koji se provodio nad stanovništvom, ustaničke vođe su zaključivale: Dakle, svakome je jasno, kao bijeli dan, da je zvanična Srbija, pod zaštitom zvanične Francuske, preduzela najgroznije mjere da se podpuno uništi Crnogorski narod, a ono što preteče da silom natjera da prikloni glavu i da se predade Srbiji. Kao god i ranije tako i sad - po deseti put - iznuđuju podpise od naroda da su za kralja Petra i ne pitajući podpisuju imena ljudi iz pojedinih plemena, da izjavi i napišu nekakvu zakletvu za koju narod ne zna. To čine kako biše saopštavali Konferenciji mira i javnosti da je Crnogorski narod dragovoljno uz nji. Mi im svečano i otvoreno pred čitavim svijetom dovikujemo, da je to njihovo sve laž i grozna podvala - svojstvena samo njima - kao i to: da je sav Crnogorski narod, izuzimajući nekoliko izroda i izdajnika plaćenih iz Dispozicionog fonda Pašićevog, za slobodu i nezavisnost Crne Gore i za svoga ljubljenoga Kralja Gospodara Nikolu I. Shodno navedenom, ustaničke vođe tražile su da se Srbijanska vojska sa upravom odmah makne iz Crne Gore i da saveznici ne dozvole da dalje ijedne minute ostanu u Crnoj Gori, nego neka ostave Crnogorski narod da se sam među sobom razračuna što želi, pa će onda čitaFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITvome svijetu biti jasno što je i koja je volja Crnogorskom narodu.
......

Navode i da u Crnoj Gori ima oko 1.000 ustanika, razasutih u manje grupe, kojima je onemogućen pristup hrani, imovina im popaljena i potpuno uništena, familije pozatvarane.

......

Petar Lekić, koji je dugo održavao vezu iz Medove sa ustanicima u Crnoj Gori, s jedne, i crnogorskim vlastima u emigraciji, s druge strane, 10. februara 1920. godine javljao je da su u Medovu iz Katunske nahije pristigli Boško Vuković sa 16 drugova, da je u Bjelicama zapaljeno 28 kuća, u Komanima 4, Zagaraču 5, Velestovu 4, u Cucama kuća Krsta Popovića i mnogih drugih od strane četa kojima komanduje Stojan Popović, Srbijanac koji je - kako kažu - tirjanin i dugogodišnji Srbijanski vođa kroz Staru Srbiju i Makedoniju.

......


U Ćeklićima se skoro čitavi mjesec dana pak i poslje našeg prolaza ostala je vojska na teret seljaka; ubijeni su Dragiša i Milutin Bojović, Milo Bojović je uhvaćen (sada se nalazi u zatvoru i kako pričaju umno poremećen), Nikola Gojkov Vučinić savladan zimom i pošto su mu prsti od noga otpali pao je u ruke neprijatelju i u bolnici umro, dok sa Krstom Popovićem nijesu uspjeli uspostaviti vezu (isti je negđe u tajnosti prikriven i sa još možda nekoliko druga, ostali Cuce svi su se predali. Kapetan Kašćelan takođe je prikriven sa svoja dva-tri druga a brata su mu ubili).
.....


U detaljnim opisima izvijestili su o najvažnijim događajima u nikšićkoj i katunskoj oblasti u ovom periodu, opisivali teror i uslove pod kojima su se borili, stradanja stanovništva, paljevine, pljačke, interniranje familija ustanika, odvođenje njihovih rođaka i familija u potjere za njima.


.......


Tako su naprimjer: sve Stubičane sa svom familijom i sa životinjom sabili su kod Crkve u Stubicu. U jednoj kući namjestili su po pet familija. Onda opremili i 60 vojnika koji drže stražu da koji seljak kud ne pođe. Nedadu im ni u varoš ni u mlin, kao ni čobanu kod životinje što uz njih straža ne ide. Ne dadu im da obrađuju ni svoja imanja, a vrijeme je došlo da rade... To sve čine dok se ne predamo i da nas primoraju na predaju glađu. Navode da se isti metod primijenio i nad selima: Kličevom, Straševinom, Ozrinićima, Lukovom, Morakovom, Ogrinom, Broćancem, Trepčima, Gornjim Poljem, Glibavcem i druFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITgima, potom u Vojnićima, Cucama, Bjelicama, dijelovima Njeguša, Donjeg Ceklina, Ćeklićima, Lješanskoj nahiji i Komanima. Predaju komandira Mata Todorovića i Đura Kape sa svojim grupama, te kapetana Ilije Damjanovića smatrali su sramnom.


.....


Pored toga, žalili su se da vlast i finansijski uništava cio narod crnogorski i u prilog tome navodili da se perper mijenja za 50 para, da ne primaju nemarkirane krune, odnosno da jedan dinar vrijedi 4 krune, da traže za svaki lanjski korijen duvana po 1 dinar, a naredili su da ga ove godine niko ne smije saditi, dakle sa svake strane čini se pljačka, ubijanje, paljenje kuća, interniranje čitavih sela, zatvaranje četničkih familija, naših jednomišljenika i td. - i najglavnije što pomenuti seljacima nedadu obrađivati ni svoje njive. Nijesmo mogli ni pomisliti da će Srbijanske vlasti iza onoga svršenoga zločina što su ljetos učinili ubijanjem nevinih osoba i paljevine kuća, zatvaranjem nejači, i naročito po dolasku savezničkog izaslanika Grofa Salisa, svjetskih novinara i drugih izaslanika, da će još više zločine počiniti, no što su ih ranije počinili.


......


Iz svega dosad izloženog možemo s pravom reći da je jadni i žalosni crnogorski narod zaboravljen od svakoga a naročito od naših saveznika što već dozvoljavaju tirjanskoj i zvjerskoj vladavini Srbijanskoj da i dalje tirjaniše po Crnoj Gori kada im je poznato što Srbijanci čine od Crnogorskog naroda i da ga potpuno upropastiše.


......


Izvještaje iz Crne Gore vladi u egzilu dostavljali su i neki strani državljani. Jedan od njih, Francuz Luis Maren, koji je preko Srbije došao u Crnu Goru sredinom 1920. godine, izvještavao je Plamenca da je prema instrukcijama širio pravednu i lojalnu propagandu u izvjesnim crnogorskim radničkim krugovima i kod nekoliko francuskih vojnika protiv srpskog naroda... i da je sa engleskim prijateljima obišao francuske postaje, od kojih su tražili, pošto su primijetili sramno ponašanje srpskih žandarma prema crnogorskom narodu, da spriječe svaki novi pokušaj mučenja, pljačke i nasilja. Na putu za Carigrad prošli su kroz Kolašin, gdje su prekinuli krvoprolića u kojima su sa zadovoljstvom učestvovali viši srpski oficiri, a posebno su bili pogođeni scenom u Rovcima i na Čevu, gdje je napadano civilno stanovništvo i nekoliko stotina crnogorskih vojnika koji su se hrabro borili za svoju rodnu grudu.

......

Odbijanje Konferencije da predstavnika nejske vlade prihvati kao predstavnika Crne Gore bilo je nelogičan potez, s obzirom na to da nijedna velika sila nije priznala odluke Podgoričke skupštine. Aprila (9) 1919. crnogorska vlada upućuje novi memorandum, da bi narednog mjeseca Memorandumom Vilsonu i predstavnicima velikih sila bila predložena restauracija Crne Gore i omogućavanje slobodnog izjašnjaFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITvanja naroda u Crnoj Gori, uz prisustvo angloameričke komisije. U maju 1919. američki predsjednik Vilson je u organima Konferencije pokretao rasprave o crnogorskom pitanju, kritikujući ponašanje Srbije prema Crnoj Gori, ali se konačna odluka odlagala do finalnog izvještaja grofa Salisa, koji, opet, kada je stigao, nije bio objelodanjen, što je izazvalo veliku polemiku u britanskoj javnosti i parlamentu.

......

Crnogorska strana protestovala je i protiv dolaska Žolgera, kao što je više puta protestovala protiv uključivanja Andrije Radovića u jugoslovensku delagaciju.[1] I dok je Radović bio ordinarni izdajnik, Žolger je bio bivši ministar cara Karla I, odnosno Austro-Ugarske.[2] Istovremeno, u diplomatskim krugovima počelo se ozbiljno spekulisati o mogućnosti dogovora Italije i Kraljevine SHS. Prvo se pismom na tu temu Gledstonu mlađem, poslaniku u britanskom parlamentu, inače naklonjenom Crnoj Gori, obratio njen najveći branilac u anglosaksonskom svijetu Aleksandar Divajn, koji je najvjerovatnije o tome obavijestio i crnogorske zvaničnike. Imam razlog da sumnjam da će Italija da preduzme korake, u razgovoru oko Rijeke da prepusti Crnu Goru i Boku Kotorsku Srbijancima u zamjenu za njeno 'polaganje prava' na Rijeku, tvrdio je u ovom dopisu dobro obaviješteni Divajn, nastavljajući: Vi možda sve ovo znate: ali odbacivanje crnogorskog prava na samoopredjeljenje na ovakav način, biće krunski akt nepravde, i nikakvo pravo rješenje. Mislim da je Venicelos umiješao prste u sve ovo.[1] Predsjednik crnogorske vlade je početkom 1920. godine zatražio od britanskog opunomoćenog ministra pri vladi Crne Gore da provjeri mogućnost postojanja nekog takvog dogovora. Prije određenog vremena, vlada Crne Gore je dobila uznemiravajuće vijesti da je vlada Kraljevine Italije, preko posrednika, Njegove Ekselencije g-dina Venizelosa, predsjednika grčke vlade, postigla tajni sporazum sa srpskom vladom na štetu Crne Gore, iskazivao je svoju bojazan Plamenac, dodajući: Ovim dogovorom italijanska vlada bi pristala u korist Srbije, uz određene naknade na jednoj strani, da se ne protivi i da čak sredi da se pitanje Crne Gore ne pojavi pred Mirovnom konferencijom i da nasilna aneksija Crne Gore Srbiji na ovaj način bude prećutno priznata. Podsjećajući da je u tom smislu crnogorska vlada uputila notu 17. decembra 1919. godine i da na nju nije odgovoreno, Plamenac izražava očekivanje da vlada Velike Britanije neće priznati ovu nasilnu aneksiju Crne Gore, niti dozvoliti da se o njenoj sudbini odlučuje na gore navedeni proizvoljan način i potom navodi istorijat crnogorskog pitanja od početka Mirovne konferencije i izjave zvaničnika u vezi s njim.[2] Tada su već uveliko bile prisutne spekulacije i najave da će se priznati aneksija Crne Gore, koja se izvodila iz načelnog dogovora velikih sila o jadranskom pitanju od 9. decembra 1919. godine, u kojem se polazi od ideje da će Crna Gora biti sastavni dio države Srba, Hrvata i Slovenaca.[3] Bez obzira na to što će kasniji događaji pokazati osnovanost ovakvih sumnji, ostaje zagonetno na kojim informacijama su se one zasnivale početkom 1920. godine.
.....

Sredinom 1919. godine, Divajn i Meknil (McNeill) objavljivali su tekstove u engleskoj štampi o tome da srpske okupacione trupe otimaju hranu opustošenoj Crnoj Gori; Divajn je sredinom jula držao u Londonu konferenciju o crnogorskom pitanju, kojom je predsjedavao bivši britanski poslanik na Cetinju Kenedi, dok je Ronald McNeill stalno postavljao pitanja u parlamentu u vezi sa Crnom Gorom.
.....

Izlažući istorijat crnogorskog pitanja, McNeill je tvrdio da je Srbija još od samog početka, umjesto da se sa Crnom Gorom postupa kao saveznikom, počela jednim nizom intriga koje je neumorno sprovodila, kako u Parizu tako i na svakom drugom mjestu. Još u početku su počeli da cirkulišu glasovi - za koje se poznije doznalo da su iz srpskog izvora,- koji su strašno diskreditovali Crnu Goru tako i njenog kralja, pa se u tome išlo tako daleko da se tvrdilo da su crnogorski kralj i njegova vlada izdajnici, da su vodili korespodenciju sa neprijateljem, pa se čak tvrdilo u jedno vrijeme da postoji neki tajni ugovor između Austrije i Crne Gore. U samoj stvari otpočela je bila jedna strahovita propaganda od strane srpskih agenata po cijeloj Evropi još za vrijeme rata, a sve sa namjerom da bi se Crna Gora mogla inkorporisati Srbiji i izgubiti svoju dinastiju kada dođe da se Evropa rekonstruiše. Ove riječi, koje je izgovorio poslanik engleskog parlamenta, koji je optuživao i englesku vladu da nije dozvolila da Crna Gora ima svog poslanika u Londonu za vrijeme rata, kao i za to da je čestitku za pobjedu nad saveznicima dobio i Sijam, ali ne i Crna Gora, te da nije pozvana da pošalje delegata na Konferenciju u Parizu, da nikada nije konsultovana u rješavanju balkanskog pitanja, da su saveznici pomogli obnavljanje Srbije, koja je tokom rata takođe imala kralja i vladu u egzilu, ali ne i Crne Gore, da se crnogorski kralj i vlada drže kao zarobljenici u Parizu i da ne samo da su Srbi zauzeli zemlju, nego su počinili i zločine najgore vrste, bile su uvod u osnovni zahtjev ovog poslanika: Njima dakle (Crnoj Gori - Š.R.) treba ostaviti da izaberu formu ujedinjenja: federaciju, totalnu uniju ili i nezavisnost... Sve što ja tražim, to je da se Crnoj Gori dozvoli da izrazi svoju volju slobodno, tvrdio je McNeill, koji se posebno zanima zašto se ne objavi izvještaj grofa Salisa o stanju u Crnoj Gori, iz kojeg se jasno vidi da crnogorski narod želi da bude slobodan pod svojom dinastijom. Zato je tvrdio da velike sile moraju odmah preduzeti mjere da srpska vojska napusti Crnu Goru, ako ne želi da se ionako smanjeno crnogorsko stanovništvo istrijebi.

.....

Pašić je još tražio da se negiraju zločini i nasilja, da se istakne da njih sprovode zlikovci, plaćenici i agenti bivšega kralja i da će mir zavladati tek onda kada Crnu Goru napuste Italijani, koji pomažu pristalice bivšega kralja.[1] Andrija Radović je na adrese engleskih parlamentaraca i novinara uputio 140 brošura Nikola PetFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITrović i njegov dvor.
.....

Kada je podsekretar Ministarstva inostranih poslova Harmsvort 10. novembra izjavio u Donjem domu da priznaje pravo srbijanskoj vladi da održi izbore u Crnoj Gori, Plamenac je oštro reagovao, optužujući vladu Britanije da preuzima odgovornost pred istorijom i civilizacijom da će biti prva koja će uništiti čast, pravo i suverenitet Crnogorskoga naroda, što bi bilo protivno međunarodnom pravu i obećanjima velikih sila.

.....

Iz Medove su stizale informacije da tamo Crnogorci i muslimanski ustaše sa hrvatskim frankovcima spremaju upad u Crnu Goru. Pridobijaju elemente prenošenjem lažnih glasova, da će Crna Gora vaspostaviti kao zasebna država, ako do potpisa mira zauzmu i najmanji deo Crne Gore. Ustaša ima deset do dvanaest hiljada pod komandom Jovana Plamenca.
....

U propratnom pismu, uz Rezoluciju britanskih parlamentaraca Šolaji, Plamenac je pisao: Uprkos svim spletkama i svim znalački kombinovanim teorijama, stvarnost sve više dokazuje da je crnogorsko pitanje, u biti, samo pitanje poništenja jednog načela. Danas, čak i široke narodne mase jasno sagledavaju da je to duboko pitanje koje zadire u korijene društva i zbog toga one traže pravdu. Italijanski, američki, holandski, danski i drugi državnici u svojim parlamentima prenose želju svog naroda: da se pravda konačno vrati crnogorskom narodu.
....

Krajem oktobra 1920. godine upućena je nota vladama velikih sila (Francuske, Velike Britanije, Italije, SAD i Japana), u kojima se navodi da je broj zatvorenih Crnogoraca dostigao 4.000 i da među njima ima veliki broj onih koji su u zatvoru još od 1918. godine, kao i nekoliko bivših ministara, poslanika, viših oficira, činovnika, sveštenika. Dalje se kazuje da je njihovo stanje u zatvorima nepodnošljivo, da je u pokušaju bjekstva u julu 1920. godine od njih 80, 23 ubijeno, među kojima je bio i prefekt Simo Krivokapić, i da se samo polovina spasila bjekstvom, te da su patrioti crnogorski izvedeni pred srbijanske prijeke sudove u Podgorici i Cetinju za veleizdaju, dok general Vešović sa svojim mladim sinom zatvoren u biogradskoj tvrđavi, odgovara za istu "krivicu" pred sudom u Beogradu. U noti se navodi da je Crna Gora suverena i nezavisna država i da je takvom smatraju velike sile, te da zbog toga srbijanske okupacione vlasti i okupacione trupe ne mogu ni u kom slučaju progoniti a još manje suditi crnogorske građane za djelo veleizdaje. Ponavljaju se stavovi o zadržavanju kralja i vlade od strane Francuske, prećutkivanju izvještaja stranih misija, dokaza o teroru nad stanovništvom u Crnoj Gori i slično, a na osnovu svega toga vlada crnogorska moli velike sile da: a) da pribave poštovanje sopstvenim obavezama uzetim prema Crnoj Gori u pogledu respektovanja njenog suvereniteta i slobode crnogorskog naroda; b) da srbijanska vojska i vlasti odmah evakuišu crnogorsku teritoriju; c) da se odmah, ne čekajući na evakuaciju Crne Gore, prekine progonjenje i pušte na slobodu svi crnogorski građani, zatvoreni od strane Srbijanaca.

.....

U samoj Crnoj Gori, nadbiskup barske nadbiskupije dr Nikola Dobrečić ne samo što je bio jedan od najvatrenijih pobornika ujedinjenja Crne Gore i Srbije već je koristio svoju poziciju, uticaj i razgranate veze kako bi razuvjerio strane misionare i diplomate da ujedinjenje nije volja naroda. U tome je ne manje ažuran bio i kotorski biskup Frane Tice Uccelini, što je ujediniteljima bio snažan argument u ostvarivanju svojih ciljeva, jer su imali nesebičnu pomoć katoličke zajednice.[1] Emigrantska vlada se, pak, maja 1920. godine obratila opširnom notom papi BeneFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITdiktu XV, u kojoj je izložen istorijat crnogorskog pitanja i podsjećanja na odnose Vatikana i Kraljevine Crne Gore.[2] U noti kardinalu Gaspariju, sreFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITdinom juna, Plamenac se žalio na ponašanje katoličkog klera, odnosno barskog nadbiskupa dr Nikole DobFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITrečića, čiji je rođeni brat Filip Dobrečić do 1919. godine bio u crnogorskoj diplomatiji.
.....


Krajem maja 1920. godine sjedište crnogorske vlade u Nejiu iznenada je posjetio Esad-paša, motivisan glasinama da je on predao Skadar Crnogorcima po nekome tajnome sporazumu sa Nj. V. Prestolonasljednikom Danilom i da je isti prema tom sporazumu i docnije pomagao crnogorsku vladu u borbi protiv održanja na albanski presto Princa od Vida, što su njegovi politički protivnici iskoristili... u borbi protiv njega. Tada je u Nejiu od viših crnogorskih zvaničnika bio samo Aleksandar Prlja, koji je uvjeravao Esad-pašu da niti jedan zvaničan akt ne sadržava ono što on tvrdi.

Završavajući razgovor sa Prljom, Esad-paša je poručio: Ja sam vazda bio prijatelj Crne Gore i Crnogoraca kao i crnogorskog vladajućeg doma, koje smatram kao braću i kojima sam predao Skadar radije nego Srbijancima, premda sam ga mogao predati njima kada su se nalazili pod Brdicom; pa i ovoga puta, ko zna, bi bilo Crnoj Gori možda korisno da se popnem na Arbanaški prijesto kao knjaz Arbanije.
....

U animiranju strane javnosti za crnogorsku stvar najveći prostor za djelovanje crnogorska emigracija imala je u Italiji. U Đenovi su italijanski studenti 25. februara 1920. godine držali skup na kome su tražili nezavisnost Crne Gore, demonstrirali pred jugoslovenskim konzulatom, ali je policija te demonstracije rasturila, dok je uveče u Sali trgovačke komore održan veliki zbor na kojem su bile zastupljene vojne i civilne vlasti, predstavnici univerziteta i trgovačke komore.

.....

Notom od 20. decembra 1920. godine izvanredni poslanik i opunomoćeni ministar Francuske pri crnogorskom dvoru Delaroš Verne po naređenju Žorža Lega, predsjednika vlade i ministra spoljnih poslova, obavijestio je predsjednika crnogorske emigrantske vlade Jovana S. Plamenca o odluci da se ukine poslanstvo Francuske u Crnoj Gori.[1] Zanimljivo je da o ovoj odluci francuske vlade nije izvijestio nijedan francuski list niti agencija.[2] Francuska je u ovom slučaju pokazala krajnju nedosljednost, po mišljenju kritičara njene spoljne politike. Prekidom diplomatskih odnosa sa Crnom Gorom Francuska je pogazila najosnovnije principe međunarodnog prava i garancije davane Crnoj Gori. Posljednja je bila iskazana u pismu Poenkarea kralju Nikoli 19. decembra 1919. godine, kada je ponovljeno da je Francuska odlučna da poštuje volju crnogorskog naroda. Pod tim se podrazumijevao plebiscit. S druge strane, u primjeru Šlezije Francuska je vodila potpuno drugačiju politiku.
.....

Vlada je istovremeno optuživala srpsku vladu da čini zloupotrebe na račun ratne odštete koja bi pripala Crnoj Gori i potencirala da je još početkom ovoga rata Srbija dobila kredit od saveznika i tada je srpska vlada na račun Crne Gore dobila 48 miliona franaka, ali je samo 21 milion dala crnogorskoj vladi. Ipak, na Konferenciji mira srpska vlada je prikazala ukupnu sumu od 48 miliona franaka kao dug Crne Gore, i da je Francusko-srpski odbor osnovan 1915. godine poslao posredstvom g. Vesnića sumu od 1.225.073,45 franaka čija četvrtina je trebala da se podijeli Crnogorcima, dok im je srpska vlada dala samo 20.000 franaka. Zbog svega navedenog vlada u egzilu zahtijevala je od velikih sila da izvole između Srbije i Crne Gore podijeliti sve ostale novčane sume i predmete koji proističu iz odštete, naglašavajući da u takva potraživanja ne ulaze pljačke i štete koje je srpska vojska načinila u Crnoj Gori tokom dvije godine nasilne okupacije zemlje i koje su mnogo značajnije od ....

....

Navodeći da je Andrija Radović potpuno propao na ovim izborima, u noti se spominje i pisanje beogradske Tribune o zločinima u Crnoj Gori i traži od predstavnika velikih sila (Francuske, Italije, Britanije i SAD) da ne dopuste da volja naroda bude brutalno pogažena.[1] Samo pet dana kasnije grofu Sforci, ministru spoljnih poslova Italije, i Legu, ministru spoljnih poslova Francuske, poslata je fotografija iz beogradske Tribune i novo pismo u kojem se, s pozivom na ovaj list, pokušava osnažiti optužba o zločinima pretočena u posebnu knjigu Dokumenata..., razaslatu na različite adrese širom svijeta. Pozivajući se na pisanje Tribune o tome da su srpski vojnici stavljali mačke pod suknje žena u Rovcima do tijela i udarali su mačke koje su ujedale žene, nanoseći im velike bolove. To je rađeno da bi se one primorale da otkriju mjesto gdje im se nalaze pobunjeni muževi i braća u planinama, koji nijesu htjeli da priznaju nasilnu aneksiju Crne Gore i da polože zakletvu kralju Petru od Srbije, a koje te sirote žene nijesu znale; da su zatvarali trudnice od kojih su mnoge umrle zbog lošeg ophođenja prema njima; da su ubijali nevine ljude, zatvorene u podrumima samo pod pretpostavkom da su ti nesrećnici simpatisali pobunjenike; da su osedlali kao konja Mojaša Perovića i tako vodili kroz grad; da su poharali i popalili 15 crnogorskih srezova, Jovan Plamenac je na kraju izrazio nadu da visoka vlada Kraljevine Italije neće ostati ravnodušna na tužnu i nezasluženu sudbinu crnogorskog naroda koji priziva Pravo i Pravdu.[1] Dr Pero Šoć je obavještavao markiza Della Torretu krajem jula 1921. godine, koji je naslijedio Sforcu, koji je bio primoran da podnese ostavku u italijanskom parlamentu zbog crnogorskog pitanja,[2] da je o tobožnjim srpskim izborima u Crnoj Gori pisao i lordu Kerzonu da ih ima smatrati ništavnim i nevažnim sa pravnog i međunarodnog stanovišta, jer je na izborima izašlo samo 23,75% Crnogoraca, od kojih je jedva 5% Crnogoraca koji imaju pravo glasa dalo glas za Srbiju - i to još pod vojnom okupacijom zemlje i varvarskim režimom koji je u njoj zavela Srbija.


....
Drugi dio note zanimljiv je i po tome što se, uz već poznatu argumentaciju izloženu u prvoj noti iz septembra 1920. godine, ovdje spisak optužbi država koje su uništile Crnu Goru, proširuje i na Italiju. Ukazuje se na čitav istorijat izjava italijanskih državnika iz vremena I svjetskog rata. Dakle, pored Srbije i Francuske, sada se i Italija otvoreno optuživala da nije željela da pokrene crnogorsko pitanje sve dok se ne razriješi spor između Srbije i Italije u pitanju Jadrana. Očigledno je da je rimska diplomatija računala da sačuva Crnu Goru kao predmet cenjkanja i iznuđivanja čak i u trenutku kada je bilo diskutovano o sporovima između nje i Srbije. Ponovo se izlaže istorijat izjava državnika velikih sila u davanju garancija Crnoj Gori (Pišon, Poenkare, Vilson); podsjeća na dešavanja u Crnoj Gori poslije Podgoričke skupštine, kada je vlada Srbije suzbijala na najvarvarskiji i najkrvaviji način otpor Crnogoraca, kao i na to da je jedan dio tih zločina opisan u zvaničnoj publikaciji Dokumenti o srpskim zločinima u Crnoj Gori. Podsjećanje na neki od zločina izraženo je kroz nekoliko citata iz srbijanske štampe (Balkan, Tribuna, Jutarnji list, Radničke novine), koji govore o represiji sprovođenoj u Rovcima, pogibiji Sava Raspopovića i drugova, Šćepana Mijuškovića i sl.[1] Nota se....

__________

[1] Ibid, Tako se citira Balkan od 23. avgusta 1922, u kojem se priznaje da je 95% crnogorskog vlasništva opljačkano; Balkan br. 240, od 4. septembra 1922. godine, u kojem se opisuju represalije vojske pod vođstvom potpukovnika Dušana Besarabića i komandanta Borivoja Rosandića u Rovcima: Rovci je bio u vatri i krvi, tri puta od 1919 do današnjega dana. Svaki put je bio zapaljen od strane vojske i žandarmerije uz pomoć artiljerije... Među zločincima, čije su žrtve bili stanovništvo Rovaca, podvlačimo sa užasom da su mačke bile zatvorene u suknje dvaju žena u godinama. Životinje razdražene udarcima izvršitelja su grizle i greble do smrti žrtve. Ovakva tortura je bila naređena da bi prisilila žene da pokažu mjesta na kojima su se skrivali njihovi sinovi pobunjenici... Slična tortura je izvršena na pet žena iz Rovaca: Magna (žena Radivoja Bulatovića); Milica (žena Marka Bulatovića); Mare (žena Petra Bulatovića); Stane (žena Nikole Bulatovića)...


.......


Popović se žalio i na aktivnost društva Jadran, koje je osnovano 1915. godine i koje je vodio Dalmatinac Mihail Mihailović, veliki bogataš. Društvo je izdavalo svoj list. Neprestano šire propagandu za Srbiju, na svakom mjestu i svuda rade da ubijaju ugled Crne Gore i obmanjuju Crnogorce, na čemu troše veliki novac... Sve smetnje čine Crnogorcima, pa čak i da ne mogu naći rada, u varoši na pontove i fabrike, žalio se Krsto Popović. Društvo je brojalo oko 3.000 članova, među kojima i oko 30 Crnogoraca.


.......


U pismu mojem rođaku, Aleksandru Karađorđeviću, kralju Srbije dr Ivo Jovićević nije birao riječi u obraćanju jugoslovenskom kralju. Optuživši ga da sjedi na jednom od najokrvavljenijih prestola nemoralne Evrope, da je oteo krunu svom đedu, da je posijao mržnju između Srba i Crnogoraca, Jovićević piše i sljedeće: Ti moraš takođe vidjeti ona popaljena sela crnogorska i čuti lelek i vapaj one nevine djece, onih nevinih žena i staraca koje potukoše, izmrcvariše i obeščastiše Tvoji divlji potplaćeni panduri. Jovićević upozorava kralja Aleksandra da bi se njegov prijesto mogao lako prevrnuti, a ti ispod njega osvanuti kao kralj Aleksandar Obrenović. Jer Tebe Hrvati ne priznaju nikako, a Bosanci, Hercegovci, Dalmatinci, Crnogorci i Makedonci priznaju Te na silu, te da ne treba da na silu sjedi na prijestolu, već da izađe u susret narodu i abdicira. Biraj jedno od ovoga dvoje: raspad današnje Jugoslavije, za ljubav srbijanskih hegemonista i pljačkaša, ili ostvarenje potpune Jugoslavije, slobode, blagostanja i napretka jugoslovenskih naroda, poručivao je Ivo Jovićević na kraju pisma.


....


Sporovi među crnogorskom emigracijom u Americi bili su naročito intenzivni sredinom dvadesetih godina, kada se veliki dio emigracije iz Italije preselio na američki kontinent. Savez nezavisnih Crnogoraca je, posredstvom svog zvaničnog glasila Amerikanski Glas Crnogorca, odbacivao optužbe da je pod uticajem Jovana Plamenca. Takođe je odbacivao mogućnost da u bilo kojoj varijanti prizna vladu Mila Vujovića i Mira Mitrovića, koja je bila formirana u dijelu crnogorske emigracije. Optužujući ih da su došli sa tovarima laži i intriga iz Rima sa kojima su... pomutili i zavadili Crnogorce u Americi, te su se danas razdvojili u dva tabora, Savez nezavisnih Crnogoraca tvrdio je da ne čini razlike među članovima jedne i druge stranke, pošto znamo da smo svi iskreni sinovi i patrioti Crne Gore i za pogažena prava njegova naroda, i najavljivao konferenciju na kojoj će se svi iskupiti na jednom mjestu, istrijebiti gubu iz torine i složno, dogovorno i bracki povesti povesti istrajnu borbu za našu majku otadžbinu i naš nesrećni narod CrnoFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITgorski...[1] I predsjednik Saveza nezavisnih Crnogoraca Vaso Đ. Kovačević početkom 1924. godine pozivao je na slogu i saradnju. Tvrdio je da su vrata kuće Saveza Nezavisnih Crnogoraca otvorena svakom bratu Crnogorcu i iskrenom sinu Crne Gore i zaključivao: sramno je i nečasno kako za jednu stranu tako i za drugu, da jedan drugog gađamo glibom nebratstva, i sa ovakvim djelima zadovoljavati svog neprijatelja.

.....

Sudeći po izvorima, može se zaključiti da je djelatnost crnogorske emigracije počev od 1923. godine bila u Evropi jedva primjetna. Ona se svodila tek na sporadična javljanja, najčešće povodom interpretacije nedavnih događanja ili pokušaja da ona dobiju naučnu interpretaciju.

.....


Drugi su, pak, poput Mila Petrovića, nastavljali svoje aktivnosti u prilog obnove Crne Gore. Ovaj potomak dinastije objavljivao je knjige[1] i štampao proglase u tom smislu.......u kojem navodi da se nada da će Crnoj Gori biti povraćena kruna koja je Crnoj Gori opljačkana i da se približava dan kada ćete - zadahnuti uspomenom naših predaka, - biti oslobođeni sramnoga jarma Karađorđevića. Svijet će ponovo priznati da Crna Gora pripada Crnogorcima, a ni jednome drugome narodu. Pošto su preostali članovi dinastije Petrović naravnjali sa Srpskijem zavojevačem i odrekli se svoga zakonitog nesleđa, Milo Petrović je tvrdio da on jedini ostaje da vas povedem, jer se za 13 godina izgnanstva kao predstavnik starije grane Petrović-Njegoša i lojalni nasljednik slavnih Crnogorskih tradicija nikada nije pokolebao.[2] Predstavljajući se kao Prince Milo of Montenegro u zapadnoj štampi istupao je veoma oštro izjavama protiv jugoslovenske države, evropFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITske diplomatije, a u prilog obnove Crne Gore


......

Centar crnogorskog pokreta iz Evrope prenio se u Ameriku. Poslije protjerivanja i odlaska ključnih ličnosti emigracije, Detroit je postao sjedište crnogorskog pokreta. Okupljena oko Crnogorskog glasnika i bivšeg ministra Mila Vujovića (stigao u Ameriku 1923. godine), koji je počeo osnivati udruFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITženja za odbranu slobode Crne Gore, crnogorska emigracija imala je ekspoziture u Parizu, dok su crnogorski komiteti djelovali u raznim gradovima Amerike, u Engleskoj, Španiji i Belgiji. U akcijama je prednjačio Italijanski komitet za nezavisnost Crne Gore, sa sjedištem u Bolonji, na čijem čelu je bio univerzitetski profesor Antonio Baldači,[1] kao i Udruženje za odbranu slobode Crne Gore, osnovano u julu 1924. godine u Bergamu (Italija).[2] Istovremeno su podjele, sukobi i trvenja u crnogorskoj emigraciji motivisali prijatelje Crne Gore širom svijeta da pokušaju pokrenuti crnogorsko pitanje bez Crnogoraca. Luiđi Kriskvolo, bivši crnogorski konzul u Njujorku, početkom 1924. godine, osnovao je Međunarodni komitet za crnogorsku nezavisnost ili Komitet dvanaestorice, u koji su ušli najagilniji predsjednici komiteta iz raznih evropskih država, poznati naučnici, publicisti i filantropi, kao Aleksandar Divajn, Vitni Voren, Lord Sydenham, Ronald Meknil, generala Barnam, Mario Borbikoni, Sven Hedin, Kurt Hasert, Antonio Baldači, Rene Klapared i drugi.
...............

Ovim događajima skrenuta je pažnja Konferenciji mira u Parizu na stanje u Crnoj Gori, što je bio jedan od ciljeva pobunjenika, ali je i otvoren proces dugotrajne oružane konfrontacije pristalica i protivnika bezuslovnog ujedinjenja. Ona nije prestala ni poslije pisma koje je iz egzila u Francuskoj januara 1919. godine, na nagovor američkog predsjednika Vilsona, uputio kralj Nikola svojim pristalicama i u kojem je od njih tražio da polože oružje, jer je od saveznika dobio obećanje da će se crnogorskom narodu vrlo brzo omogućiti da se slobodno izjasni o političkoj platformi svoje buduće vlade i da će se on pokoriti takvoj odluci. Borbe protiv protivnika bezuslovnog ujedinjenja nastavljene su jer su tokom narednih godina ponovo izbijale pobune u različitim krajevima Crne Gore, inicirane od strane odmetnutih u šumu i odbjeglih u Italiju, koji su bili pod nadzorom crnogorske izbjegličke vlade i uticajem italijanske države.

...............

Sukob pristalica i protivnika bezuslovnog ujedinjenja Crne Gore i Srbije, koji je sa većim ili manjim intenzitetom trajao sve do 1924. godine, imao je katastrofalne posljedice. Procjenjuje se da broj odbjeglih, interniranih, zatvaranih, osuđivanih, likvidiranih i poginulih u međusobnim sukobima dostiže cifru od 5.000. Popaljene su mnoge kuće, uništena su značajna materijalna dobra. Suđeno je brojnim odmetnicima i njihovim srodnicima, jatacima i pristalicama.

.................

U kasnijim suđenjima pedeset devet odmetnika osuđeno je na kaznu zatvora između 10 i 20 godina, koju su izdržavali u raznim kazamatima, najvećim dijelom u Zenici. U tom periodu uništena su značajna materijalna dobra, zaustavljen je razvoj i uništena, ionako uveliko devastirana, infrastruktura u Crnoj Gori.
...................

Protest Mirovnoj konferenciji upućuje 527 crnogorskih građana koji se nalaze u Francuskoj. U protestu se osuđuje politika intriga i kleveta zvanične Srbije, Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje i odluke Podgoričke skupštine i traži omogućavanje slobodnog opredjeljivanja naroda.[1] Predsjedniku SAD Vilsonu izjavom se obraća 168 crnogorskih građana koji se nalaze u izbjeglištvu u Italiji, tražeći da ne dopusti da se nogama gazi pravo i sloboda najmanjega naroda.
........

Vilson je smatrao države čije su se trupe nalazile u Crnoj Gori odgovornim za stanje u njoj i za njeno neriješeno pitanje. Američku inicijativu o povlačenju svih savezničkih trupa iz Crne Gore i omogućavanje slobodnog izjašnjavanja naroda o svojoj budućnosti spriječila je jugoslovenska, odnosno francuska diplomatija.

...............

Uostalom, Pašić je tačno znao da će Hajduković podnijeti ostavku: Niko Hajduković predaće ostavku u trenutku kad Jovan Plamenac podnese kabinetu program vlade, javio je Pašić iz Pariza u Beograd dva dana prije nego će ovaj to stvarno uraditi.

......

Hajduković je nastojao da ubijedi engleskog i francuskog poslanika pri crnogorskom dvoru da ne priznaju vladu Jovana Plamenca i tvrdio da se program nove vlade sastojao u spremanju oružanog upada pomoću Italije u Crnu Goru, oslobođenje zatvorenih Petrovića i restauracija kralja Nikole.[1] Pašić, odlično obaviješten o događanjima na crnogorskom dvoru, još 6. februara 1919. godine objelodanio je novčanu cijenu informacija, te je tražio od Stojana Protića: Molim stavi mi na raspoloženje 3 hiljade frs. za nagradu ličnosti koja mi donese informacije o planovima i akciji Crnogorskog Dvora.[2] Zanimljivo je, da ovo nije ni bila tako mala suma, s obzirom na to da su Crnogorci poznati po tome da baš i nijesu skloni čuvanju tajni i da jedini na Balkanu nikada nijesu uspjeli stvoriti neku tajnu organizaciju.

Dolaskom Plamenca za predsjednika vlade, sudbina dinastije i Crne Gore još je čvršće bila vezana za Italiju, najslabiju, a pokazaće se i najneiskreniju, kariku u lancu savezničkih zemalja. Energični, samoljubivi i ambiciozni predsjednik crnogorske vlade od tada preuzima sve poluge diplomatskih i političkih inicijativa, koje će donijeti bezbroj inicijativa prema saveznicima, na koje najčešće neće stizati odgovor. Program Plamenčeve vlade imao je sljedeće prioritete: 1. Borba na život i smrt, za poštovanje suvereniteta Crne Gore. Njeno integralno restauriranje jeste prva posledica toga. 2. Potpuno skidanje onog lažnog vela od laži i kleveta, kojim zvanična Srbija želi pokriti naše ogromne i nesebične žrtve u ovom ratu. Isto tako, doći do istine, to dokazati da je Crna Gora izdana od zvanične Srbije čak i onom času kada je, bez ikakvih uslova - plemenito i uzvišeno - sebe prenijela na žrtvu za Srbiju i za opštu nacionalnu stvar. 3. Da se aboliraju nepravde prema Crnoj Gori što se tiče granica, teritorija i sl.
.....

Povrativši se, povjerenik regenta Aleksandra je u njegovo ime izjavio da Srbija posjeduje Crnu Goru, te da Crna Gora treba prva da iznese svoje uslove.[1] To se, vjerovatno, dešavalo tokom februara 1919. godine, kada je regent Aleksandar boravio u Parizu. U svakom slučaju, sačuvano je nekoliko varijanti uslova pod kojima bi crnogorska vlada priznala ujedinjenje sa Srbijom i likvidirala crnogorsko pitanje. Prva varijanta je predviđala: prvo da srbijanske vojne i civilne vlasti napuste državnu teritoriju Crne Gore, koju bi potom okupirala vojska Velike Britanije i Amerike, onda bi se kralj, vlada, vojska i ostali Crnogorci vratili u Crnu Goru.
......
i američkog majora, koji su bili u njegovoj pratnji.

Ako bi Skupština donijela odluku o ujedinjenju u jednu državu sa Srbijom, vlada Srbije obavezala bi se jednim ugovorom na sljedeće: da knjažević Mihailo, unuk kralja Nikole, ima biti nasljednik regenta Aleksandra dok ovaj ne bi dobio muško potomstvo, da svi crnogorski građani očuvaju stečena prava, a da se crnogorskoj dinastiji odredi apanaža, da se nijedan crnogorski činovnik ne smije protivno njihovoj volji otpustiti iz državne službe bez krivice utvrđene putem disciplinskog ili krivičnog suda, da se nadoknade sve štete od momenta okupacije Crne Gore od strane Srbijanskih trupa, kao i odšteta za imanja Petrovića, da svi učesnici ustanka koji su postali invalidi ili izgubili člana familije imaju pravo na državnu pomoć i prvijenstvo u dodjeli državnih stipendija, da se na teritoriji Crne Gore za deset godina ne smiju primjenjivati porezi nove države, da važi crnogorski imovinski zakonik, svi ugovori i dozvole koje je dala crnogorska država, da dinastija slobodno raspolaže svojom imovinom.

.......


Simo Popović, pak, tvrdi da je Jovan Plamenac podnio kralju plan, koji je ovaj usvojio i po kojem bi, kada vojska u Italiji bude spremna za prelazak u Crnu Goru, kraljica otišla u Italiju, a kralj u Kap Marten. Kralju bi se iz Italije poslala depeša da je kraljica bolesna, nakon čega bi on otišao u Italiju i tako bi se od Francuske sakrio pravi cilj kraljevog puta. Plamenac bi s vojskom osvojio Bar i Crmničku nahiju, a kralj bi iz Bara došao na Vir i onda na Cetinje, gdje bi se narodu izdala proklamacija. Za kratko vrijeme bio bi suspendovan ustav, u zemlji bi se uspostavio red i izdajnici bi bili kažnjeni, a lojalni nagrađeni. Naravno, Simo Popović je odmah otrčao poslaniku Milenku Vesniću i sve ispričao, a ovaj odmah cijelu stvar saopštio francuskoj i vladi u Beogradu.[1]

Već 24. II 1919. Plamenac je uputio vladama velikih sila dugu, opširnu i oštru notu u kojoj je Srbiju optužio za najveće zločine, pljačku, intrige protiv suvereniteta Crne Gore, sazivanje ilegalne skupštine, raspodjelu hrane pristalicama bezuslovnog ujedinjenja.
........

Optužujući Srbiju da se perfidnom propagandom potrudila da predstavi kako cijela naša zemlja želi da bude apsorbovana od Srbije, Gvozdenović je naveo da se Crna Gora pobunila protiv te samovoljne i sramne aneksije. Osudivši Krfsku deklaraciju (kojom se raspolaže Crnom Gorom iako nijedan Crnogorac za to nije pitan), kampanju koja je vođena protiv zvanične Crne Gore, u kojoj je ova optuživana za izdaju, iako je komanda crnogorske vojske bila u rukama srpskih oficira, Gvozdenović je, čak, pred velikom četvorkom čitao djelove dokumenata (izvještaji Petra Pešića), koji je trebalo da pokažu da zvanična Crna Gora nije kriva za kapitulaciju početkom 1916. godine. Ukazujući na to da su se Srbi poslije oslobođenja ponijeli kao osvajači, srušili su postojeće institucije i naturili svoju vlast zastrašivanjem i interesom, Gvozdenović je tvrdio da je nelegalna i nelegitimna Podgorička skupština bila grupa podmićenih statista u kojoj od 50 bivših kraljevih ministara, samo su dvojica glasala protiv kralja. Ni jedan jedini oficir, ni jedan sveštenik nije glasao za svrgnuće dinastije. Od 56 poslanika koje je narod birao u Skupštinu 1914., samo se njih 5 izjasnilo protiv Nikole Prvog. Iznoseći zahtjeve zvanične Crne Gore, Gvozdenović je, pored ostalog, naglasio: ...Stalo nam je gospodo da se pogrešno ne razumije smisao naših protesta. Ne prihvatamo da Crna Gora postane srpska provincija pod vlašću vladara kojega ona nije izabrala i koji nije njen. Mi smo zato da se naša zemlja snažno odupre gruboj i ponižavajućoj aneksiji. Ali smo svjesni šta dugujemo našoj braći, našoj krvi; mi se ne protivimo konfederaciji južnoslovenskih zemalja u kojoj bi svi koji u nju uđu zadržali svoju potpunu i kompletnu autonomiju. Mi ne idemo dalje u svojim željama... no da za Crnu Goru tražimo pravo koje se danas priznaje svim narodima. Pravo da sami odlučujemo o svojoj sudbini (podv. Š.R.). Da bi se to uradilo, Gvozdenović je od Vrhovnog vijeća tražio potpunu restauraciju Crne Gore, koja nam je svečano obećana, što bi omogućilo povratak kralja i vlade, funkcionisanje važećeg Ustava i tada će Crnoj Gori preko njenog regularFAILED HACK ATTEMPT => TRY AGAIN DIPSHITnog Parlamenta najzad biti slobodno da iskaže ono što traži.

........

Delegacija je Vrhovnom vijeću predočila listu od trinaest zločina koje je počinila srpska vojska nad crnogorskim stanovništvom, iznijela stanovište u vezi sa ponašanjem francuskih vlasti povodom davanja isprava protivnicima i ograničavanja kretanja pristalicama kralja Nikole i Crne Gore, te konfiskacije imovine od strane srpskih vlasti, protivno članu 205 crnogorskog ustava, kojim se zabranjuje institucija kazne konfiskovanjem imovine.[1] Crnogorska vlada je, kao što smo naveli, svoje zahtjeve pretočila u Memorandum delegacijama velikih sila od 5. III 1919. godine. U ovom veoma opširnom dokumentu cjelovito je iznijet stav crnogorskih emigrantskih krugova na prošlost, sadašnjost i budućnost. Polazilo se od opštih stavova i proklamacija saveznika (Vilsonovih 14 tačaka od 8. januara 1918, garancija Pišona i Poenkarea kralju Nikoli), kritike nalaza D'Epereove misije i zaključka da situacija u Crnoj Gori je jasna. Nije bilo nikakve revolucije, već je Srbija pokušala da jednim zavojevačkim aktom uništi suverenitet Crne Gore. Potom slijedi argumentacija u prilog toj tezi, uz detaljnu rekonstrukciju događaja koji su prethodili Podgoričkoj skupštini. Polazeći od principa legaliteta i sebe doživljavajući kao legalnog predstavnika.
......

Tu logiku odmah je prihvatila, istina ne javno, francuska administracija, a posebno formalni komandant savezničke vojske u Crnoj Gori i drugi francuski saveznički komandanti, koji su čak dostavljali Beogradu informacije o kretanju crnogorske emigracije.[1] Tako su izjave o prividnoj neutralnosti i obavezi očuvanja suvereniteta u crnogorskom slučaju pripadale diplomatskoj kurtoaziji, bar kada je Francuska u pitanju.
......

Petar Pešić je javljao tim povodom da je od D'Eperea saznao da je italijanska kraljica Jelena izjavila predsjedniku SAD Vilsonu da je njen otac gotov abdicirati, ako to bude volja naroda. Za to treba da se izrazi Skupština slobodno izabrata. Sadašnja je skupština izabrata pod srpskim bajonetima.[1] D'Epere je tada predlagao kao mogućnost svojoj vladi da Crnu Goru napuste italijanske i srpske trupe, a da se novi izbori izvrše pod kontrolom engleskih i američkih trupa, koje bi ostale. Pešić navodi i da je D'Epere izjavio da želi da ga u Dubrovniku dočeka komandant II armije sa načelnikom Štaba i da bi bilo potrebno da ga u Dubrovniku, Kotoru i naročito na Cetinju dočeka što veća masa naroda i manifestuje svoju volju za sjedinjenje sa Srbijom. To bi imalo dejstvo kod Bridžesa i amerikanaca. Svuda mu prirediti zvaničan doček sa vojnim počastima. Smatrati kao strogo povjerljivo. Nesme se znati da je ovo saopštenje dobiveno od Deperea.[2] Shodno navedenom, komandant II armije, vojvoda Stepa Stepanović, izdao je naređenja komandantu Jadranskih trupa generalu Milutinoviću.[3] D'Epereova misija je trebalo da bude usmjerena ka tome da ostavi utisak na engleskog generala Bridžesa

E sad braco Crnogorci ja ojdoh da berem badnjake ,ne zbog religije ne zbog ideologije ,no samo radi ocuvanja tradicije kulture mojijeh predaka !
neka su vi svijema nazdaravlje ovi blagi dani !!!!!!

Zdravo bio
Mir božiji
Hristos se rodi
Vaistinu se rodi

http://www.montenegrina.net/pages/pa.../grbovi_cg.htm
http://www.montenegrina.net/pages/pa...grbovi_cg2.htm
_________________
Cetinje "Dolina Blogova"